Ishte Artamis ilire dhe jo Artemis helene

Në fenë besëlashtë, ilirët nderonin hyjneshën Artemisë si mbrojtëse të gjuetarëve, pyllit dhe faunës. Ndonëse librat tradicionalë të historisë thonë se ilirët e huazuan nga helenët këtë hyjneshë, zbulimet arkeologjike flasin se parardhësit tanë kishin një kult origjinal për Artemisën.


Gjuhëtarët e huaj kanë zbuluar se tek fisi ilir i mesapëve, kjo hyjneshë njihej si Artamis, për dallim prej variantit helen Artemis ose Arktemis (Άρτεμις).

Sipas analizave gjuhësore, emri i kësaj hyjneshe lidhej me ariun *h2rtḱo-, ndërkohë në greqisht ariut i thonin 'árktos'. Helenishtja e vjetër ka ruajtur togun /-kt-/, për dallim prej iliro-shqipes që e ka asimiluar në /-t-/ (kt > t).



Pra, domethënia e kësaj hyjneshe lidhet drejtpërdrejtë me iliro-shqipen ,ari', pasi që paraqitjet më të shpeshta të saj ndërlidhen me arushën, e në raste të tjera edhe me sorkadhen. Dikur ky emër preferohej nga ilirët, meqë te fisi mesap kishte persona me emrin Artio.

Sipas një informacioni që kemi, ilirët e përhapën kultin e hyjneshës ari edhe në Zvicër dhe viset e keltëve.


"Në Evropën veriore ariu është lidhur gjithnjë me shndërrimin dhe ndryshimin e trajtës. Arusha bëhej me barrë në kohën kur fillonte dremitjen dimërore. Ajo udhëton nëpër errësirë dhe shfaqet në pranverë, duke simbolizuar rilindjen dhe rikthimin shaman me një zbulesë të re dhe njohje të reja për botën".

Burimi: https://feminismandreligion.com/2015/08/26/artio-celtic-goddess-of-wild-life-transformation-and-abundance-by-judith-shaw/

Edhe në koloninë ilirjane në Daki, Alburnus Maior, haset kulti i Artamis-it, që këtu në këtë faqe informative na del me sa duket me emër të gabuar si Artavis:

Artavis
Indigenous divinity of the Illyrian-Dalmatian groups, attested in Alburnus Maior, Roman Dacia in the mining context.

Përkthimi: Artavis, hyjni burimore e popullësisë iliro-dalmate, e hasur në Alburnus Major, në Dakinë romake në mjedis xehetar.


Mbishkrimi:

AE 2003, 01503: Dib(us) Artavis(?) / Bato Sec/undi / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito)


https://danubianreligion.com/gods-on-the-danube/

Hyjnesha Artemis, të paktën për mendimin tim, është trashëguar në këtë përrallë popullore shqiptare. Përralla "Dy shokët" treguar në fshatin Bogaj të Rugovës, mbledhur në terren nga Anton Çetta.

Këtu aftësia magjike për t'u bërë herë arushë dhe herë vajzë, duke xhveshur lëkurat, mund të jetë shenjë e një qenieje hyjnore, siç ishte vetë Artamis.

Pjesa e parë e përrallës rrjedh nga ndonjë mit ilir për Artamisën, ndërsa pjesa e dytë e përrallës, mund të jetë shtesë e mëvonshme, dhe ka funksion komik.