Rrënjët pagane të Kanunit

Rrënjët pagane të Kanunit

nga: Pozicioni i Tretë Shqiptar

Shumica e bashkatdhetarëve tanë e mendojnë gabimisht Kanunin e Lekë Dukagjinit si një kod të thjeshtë të ligjeve. Kjo pikëpamje është një pikëpamje shumë moderne dhe tregon një injorancë absolute ndaj botës së Traditës. Në të vërtetë, sipas botës së Traditës, të gjitha kodet (kodet morale dhe kodet e ligjit), të shkruara ose të pashkruara, kanë një bazë hyjnore, një origjinë të mbinatyrshme dhe një natyrë të shenjtë. Në botën tradicionale, nuk kishte asnjë dallim midis fuqive të shenjta dhe asaj tokësore, prandaj të gjitha fuqitë gjyqësore edhe pse të prodhuara nga Shteti konsideroheshin të shenjta sepse Shteti kishte një dimension të shenjtë në vetvete. E njëjta gjë mund të thuhet për Kanunin e Lekë Dukagjin. Prandaj, nuk është për t’u habitur të gjesh brenda Kanunit elemente ose tema të rrënjosura nga botëkuptimi pagan shqiptar, apo raste të tjera shumë të ngjashme të botëkuptimeve të tjera pagane indo-evropiane si ato të shfaqura në eposet homerike. Kështu, pa këtë këndvështrim, shumë nga temat e Kanunit nuk mund të kuptohen si duhet.

Studiuesi japonez Kazuhiko Yamamoto ka identifikuar kështu gjashtë koncepte në Kanun që janë gjithashtu të pranishme në epet homerike: besa, nderi, mysafiri, gjaku, ushqimi dhe hakmarrja. Prandaj, mund të themi se vlerat e mbajtura nga personazhet e Iliadës dhe Odisesë janë të ngjashme me vlerat që janë gur themeli i Kanunit dhe se çdo shqiptar që i njeh vlerat e Kanunit si të shenjta do të ndihej si në shtëpinë e tij në shoqëritë e përshkruara në Iliadë dhe Odisea. Ky fakt nxjerr në pah identitetin e thellë pagan të Kanunit dhe disa nga vlerat kryesore të tij shfaqen si versione të sekularizuara të praktikave antike pagane.

Për shembull, koncepti i mysafirit është i lidhur me mikpritjen dhe është i lidhur me konceptin e ushqimit gjithashtu. Mikpritja shqiptare është një fakt shumë i njohur i regjistruar me shekuj nga udhëtarë të tillë si Edith Durham për shembull. Arsyeja për këtë qëndrim mund të gjendet në një konceptim pagan të mysafirëve si ndoshta Zotë të maskuar, duke udhëtuar nëpër botë për të provuar mikpritjen e njerëzve të vdekshëm. Kjo praktikë quhet Xenia në Greqisht ose Hospitium në Latinisht. Më vonë, të ftuarit do të konsideroheshin si nën mbrojtjen e drejtpërdrejtë të zotit të lartë, Zeusit ose Jupiterit, dhe mosrespektimi i tyre do të ishte si mosrespektimi i vetë perëndisë së lartë. Ka shumë raste të këtij botëkuptimi në eposet homerike dhe është i njëjti botëkuptim pagan që qëndron në rrënjën e këtij koncepti nga Kanuni. Por ngjashmëritë nuk ndalen këtu.

Në të vërtetë, midis traditave pagane shqiptare, ne mund të themi se mysafiri nuk kuptohet domosdoshmërisht si mysafir njerëzor. Gjatë kremtimit të paraardhësve (festa e paraardhesit) në shtëpitë shqiptare, vendet bosh lihen në tryezë për të mirëpritur shpirtrat e paraardhësve të tyre që i vizitojnë në këtë ditë. Shpirtrat e paraardhësve do të bashkoheshin më të gjallët duke ndarë një vakt me ta. Ndërsa të gjallët do të hanin vaktin, shpirtrat e paraardhësve do të shijonin erën ose ndonjë ushqim ose tortë që hidhet si një ofertë për ta në zjarr. Ky akt mikpritjeje ndaj shpirtrave të paraardhësve mendohet se sjell fat të mirë për të gjithë familjen. Këtu kemi modelin shpirtëror të konceptit të Kanunit për mysafirin (dhe ushqimin).

Ajo që është shumë interesante në lidhje me këtë koncept është se të kujton shumë ritualin antik Indo-Evropian për të nderuar Zotat. Ishte një ritual shumë i thjeshtë në të cilin kreu i fisit do të ftonte Zotat në shtëpinë e tij, do të ndante një vakt me ta, do t’i argëtonte me këngë dhe poezi dhe më pas do të gëzonte mbrojtjen e tyre si një shpërblim për mikpritjen e tij. Ky ritual mbijetoi në forma të ndryshme pak a shumë të komplikuara dhe mund të përmendim ritualin romak të quajtur Lectisternium si një shembull i një mikpritjeje të ritualizuar ndaj Zotave. Për më tepër, në Iliadën mënyra se si Perënditë mirëpresin Thetisën mund të konsiderohet si projekti për mënyrën se si duhet të trajtohen Zotat kur u ofrojmë atyre një mikpritje të ritualizuar. Nuk ka dyshim se një praktikë e tillë ishte një pjesë e botëkuptimit pagan të shqiptarëve, pra rëndësia më e madhe e konceptit të mysafirit siç shprehet në Kanun.

Por koncepti i mysafirit lidhet gjithashtu me konceptin e nderit pasi mysafiri i sjell nder mikpritësit. Por mysafiri ka edhe detyrime ndaj mikpritësit të tij dhe nëse ai nuk i përmbush ato mund të çnderojnë mikpritësin e tij nga sjellja e tij (siç i bën Parisi Menelaut, duke filluar kështu luftën e Trojës). Në këtë rast, nikoqiri lirohet nga detyra e tij ndaj mysafirit të tij dhe duhet ta rikuperojë nderin e tij. Një shembull tjetër mund të gjendet tek Odisea, ku pretendentët gllabërojnë pasurinë e Odiseut (bagëti dhe dele) me festa për tre vjet. Ky qëndrim është i ngjashëm me plaçkitjen, dhe të plaçkitesh do të thotë të humbasësh nderin. E vetmja mënyrë për të rikuperuar nderin është përmes hakmarrjes. Kështu, hakmarrja është një pjesë shumë e rëndësishme e shoqërive homerike dhe një pjesë shumë e rëndësishme e Kanunit.

Mund të themi se hakmarrja është një koncept i rëndësishëm në botëkuptimin pagan. Ishte një qëndrim aktiv jo vetëm i individëve, por i grupeve të tëra farefisnore për të rivendosur nderin e tyre, siç ilustrohet nga Odiseu dhe djali i tij duke therur pretendentët për të rifituar nderin e tyre. Koncepti i hakmarrjes së Kanunit është gjithashtu me origjinë pagane dhe ne mund të shtojmë se kjo është arsyeja pse është shumë e rëndësishme në Kanun. Në botëkuptimin pagan, nderi ishte aq i rëndësishëm sa i gjithë fati metafizik i individëve dhe grupeve të afërm varej prej tij. Ky ishte qëndrimi i heronjve që kërkonin vazhdimisht lavdi për të rritur nderin e tyre dhe të gatshëm për ta mbrojtur atë me çdo kusht.

Si përfundim, Kanuni mund të konsiderohet se i ka rrënjët në traditën tonë pagane shqiptare ashtu si Sheriati i ka rrënjët në besimin Islam. Origjina pagane e Kanunit shpjegon pse ky kod i ligjeve është kaq i dashur për shqiptarët dhe pse ata e konsiderojnë atë shumë më të shenjtë se Bibla ose Kurani. Për më tepër, të gjitha konceptet e tij kryesore mund të konsiderohen si pasqyrime të praktikave dhe botëkuptimit tonë antik pagan indo-evropian. Midis tyre sidomos konceptet e mysafirit dhe hakmarrjes. Por që nga përhapja e monoteizmave Abrahamike në Evropë, ndodhi një zhvendosje e vlerave. Në krishterim, falja preferohet në vend të hakmarrjes  ndërsa myslimanët e kanë të ndaluar të veprojnë për të mbrojtur nderin e farefisit të tyre dhe i lejohet të veprojnë vetëm për profetët e tyre. Ndryshe nga ata që promovojnë marrëzitë Abrahamike, është detyra e çdo burri me nder ose të afërmi të tij të mbrojnë tokat e tyre kur sfidohen me pushtim ose plaçkitje dhe të kenë fëmijë në menyrë që të hakmerren. Ështe ky qëndrim, ky moral luftëtari, dhe jo falja, ajo që siguron mbijetesën e një grupi të afërm si fizikisht dhe metafizikisht.

Burimi: Link