Karl von Gega

Carl Ritter von Ghega (Karl Gega, Carlo Ghega) lindi më 10 janar të vitit 1802 në Venedik, vdiq më 14 mars të vitit 1860 në Vjenë. Ishte inxhinier me prejardhje shqiptare, ndërtues i hekurudhës së Semmering-ut prej Gloggnitz deri në Mürzzuschlag në Austri.

Prindërit e tij kishin prejardhje shqiptare. Ai studioi në Padova (Itali), ku ai në moshën 17 vjeçare e mori titullin Doktor i shkencave matematikore. Karrierën si inxhinier e filloi me ndërtime rrugësh dhe ujësjellës në Venedik. Ndër të tjera ndihmoi në ndërtimin e rrugës “Strada d’alemagna”, rrugës nga Treviso për në Cortina d'Ampezzo. Prej vitit 1836 deri më 1840 ishte udhëheqës i ndërtimit për pjesën e rrugës hekurudhore “Kaiser-Ferdinand-Nordbahn” prej Ludenburg deri në Brünn (Brno). Gjatë kësaj kohe (1836 – 1837) studioi shkencat hekurudhore në Angli dhe në shtete të tjera evropiane.

Në vitin 1842 Ghega u emërua udhëheqës planifikimi për të gjithë Jugun e shtetit Austro-hungarez dhe për këtë arsye ndërmori një udhëtim studiues në Amerikë. Njohuritë nga kjo ekspeditë Ghega nuk i përdori vetëm për planifikimin e hekurudhës së Semmering-ut, por i publikoi edhe në dy vepra. Ghega publikoi shumicën e shkrimeve të tij jo vetëm në gjuhën gjermane por në të njëjtën kohë edhe në italisht dhe frëngjisht.

Pas kthimit të tij nga Amerika u ngarkua me planifikimin dhe ndërtimin e hekurudhës në drejtim të jugut, nga Mürzzushlag, nëpër Grac dhe prej aty deri në Trieste. Tejkalimi i malit të Semmering-ut llogaritej nga shumë bashkëkohës të tij si shumë i rëndë edhe si i pamundur.

Ai më vitin 1844 mbaroi planin, i cili parashihte kalimin e malit pa rrota me dhëmbë apo sajlla(litarë) por me lokomotiva normale. Para se të vendosej për ndërtimin e hekurudhës, Ghega nisi me konstruksionin e një lokomotive, e cila mund ti përballonte pjerrtësitë e tilla. Hekurudha filloi më 1848 të ndërtohet. Para mbarimit të saj më 1854 ai e fitoi titullin “Ritter” (Kalorës) (1851). Në vitet 1853/1854 Ghega planifikoi tërë rrjetën e hekurudhave të të gjithë monarkisë Habsburgase. Në vitet më pas ju dha detyra e planifimkit të rrugës hekurudhore në Siebenbürgen mirëpo ai nuk arriti të përfundoj këtë projekt.

Ghega vdiq më 14 mars 1860 në Vjenë nga pasojat e sëmundjes së tuberkulozit. Ceremonia fetare është zhvilluar në Katedralen kryesore të Vjenës, Shën-Stefan (Stephansdom), kurse trupi u varros në varrezat e Währinger-it ne Vjenë. Më 1887, kur këto varreza u shpërngulën, sarkofagu me eshtrat e Ghegës u vendos në panteonin e njerëzve më te shquar të Austrisë, pranë Mozart-it, Beethoven-it, Schubert-it, Strauss-it, Brahms-it dhe Alois Negrell-it (projektuesit të kanalit të Suezit).

Shkrimet e tij:

Die Baltimore-Ohio Eisenbahn über das Alleghany-Gebirg mit besonderer Berücksichsitung der Steigungs- und Krümmungsverhältnisse. - Wien : Kaulfuß Prandel, 1844
Dell' Ottanto a diottra : Stromento geodetico per tracciare in pianta l’andamento delle curve circolari. - Venedig : Merlo, 1833
Malerischer Atlas der Eisenbahn über den Semmering. - Wien : Gerold, 1854
Bd. 1: Text
Bd. 2: Atlas
Über nordamerikanischen Brückenbau und Berechnung des Tragvermögens der Howe'schen Brücken. - Wien: Kaulfuss Prandel, 1845
Uebersicht der Hauptfortschritte des Eisenbahnwesens in dem Jahrzehende 1840 - 1850, und die Ergebnisse der Probefahrten auf einer Strecke der Staatsbahn ueber den Semmering in Oesterreich. - Wien : Sollinger, 1853

Dyshja gjeniale: Baroni Gjergj Sina dhe Arkitekti Karl Ghega
August 2nd, 2015


Foto 6 lokomotiva-Vindobona

Miqësia dhe bashkëpunimi në mes dy kolosëve nga trojet shqiptare,/
Ne Foto:LokomotivaVindobona, tecilenGjergj Sina e ndertoj per Karl Ghegen/

Nga Pjeter Logoreci-Vjene/*

Me largpamësi, Baroni Gjergj Sina, kapitalin e fituare vendosi nëblerjepasurish të patundëshme, kryesisht në blerje tokash dhe ndërtesash(kjo rreth viteve 1840). Në mesin e shekullit të 19-të, ai njihej si pronari më i madh i tokave në Hungari, por jo vetëm. Edhe në Austri dhe Vjenë, ai arriti të blejë pjesë të mëdha tokash dhe trojesh, fshatra të tërë, si në Mauerbach pranë Vjenës, në Welehrad tëMoravi-së (Wellehrad in Mähren, që atëkohë ishte Austri), Gföll, Fahrafeld, Leopoldsdorf.Në vitin 1814, Gjergj Sina kishte blerënjë truall gjigand në Rappoltenkirchen, për të ndërtuar vëndqëndrimin e familjes, që ishte pjesëe ultësirës së Tulnit afër Vjenës. Aty ai ndërtoj residencën si dhe varrezën (Mausoleum) e famëshme të familjes.Egziston një listë e objekteve në pronësi të Baronit Sina në Vjenë, e formuluar në vitin 1841, e cila përmban rreth 12 objekte (pallate), adresat e tyre si dhe vlerat e blerjes.

Numri i madh i trojeve që Sina bleu nëVjenë, bëri të nevojshme krijimin enjë zyrje për admnistrim dhe ndërtim, ku Baroni punësoi si drejtor të firmës një arkitekt dhe ingjinier ndërtues të njohur, Josef Stauffer-in.

Si qëndër e kësaj firme shërbej ndërtesaqë në Vjenë njihej si Pallati Sina e qëngrihej në qëndër, në bashkinë e parë ose sic thonë vjenezët në “Innere Stadt” (qytetin e vjetër), në një zonë shumë të njohur të quajtur Hoher Markt, me numer 8. Ky pallat që më parë quhej Pallati Fellner u rikonstruktua nga arkitekti i famshëm Theophil Hansen me kërkesën Gjergj Simon Sinës dhe përfundoj së ndëtuari në vitin 1859. Për herë të parë në Vjenë,sipas kërkesës së Gjergj Sinës, arkitekti Hansen ndërtojkëtë pallat në stilin Neorenaissance për qiramarrës,gjëqëmë pas hyri si modënë ndërtimet nëkryeqytet. Pallati kishte një oborr ndërmjet dhe të gjithë katet ishin të stolisur me afreske nga piktorë të njohur si Karl Rahl apo Eduard Bitterlich. Sot ai nuk egziston, pasi u shkatrrua nga bombardimet e aleatëve gjatë luftës së dytë botërore dhe më vonë u shëmb për të ndërtuar një pallat të ri banimi.

Pronë tjetër shumëe njohur në Vjenëështë dhe pallati në Fleischmarkt 20-22, ku fillimisht Simon Sina i vjetri, kishte zyrat dhe filloj aktivitetet e tij tregtare dhe bankare, të cilin Gjergji e rinovoj në vitet 1825. Në vitin 1827 ai ndërtoj aty një Kafe – Restaurant me emrin “Zum weißen Ochsen” (Te Lopa e Bardhë), qëishte shumëefrekuentuarnga vjenezët, që sot mban emrin “Cafe Restaurant Vienna”.Pallati ishte i ndertuar për banim me qiradhënie. Në këtë pallat kishte dhe një sallë teatri që sot njihet si Drachengasse Theater.Shumë ngagodinat në pronësi të familjes Sina ishin në qëndër të qytetit, në“zonën greke”, pranë njëra tjetrës, për rreth kishës ortodoksetë ritit grek TRINIASHENJTE, e cila u ndërtua me financimin familjes Sina.

Për ne shqiptarët, ndërtesa me e rëndësishme që patën Sina-jt, që na lidhë me një prej figurave mëtë ndritura tëshqiptarve të Austrisë dhe konkretisht me figurën e arkitektit me famë botrore Karl Ghega, është pallati GROSSER FELDERHOF 1. Ky pallat është i vendosur në sheshin me histori të famshme Lugeck. Godina njihet historikisht që në vitin 1497 dhe dikur quhej Tirnahof (emër që vinte nga familja Tirna) dhe më vonë Federlhof, sipas emrit të tregtarit vjenez Georg Federl, që e zotëronte në vitin 1591. Ndër kohëra, ky pallat ishte vizituar apo banuar nga njerëz të mëdhej dhe shumë të njohur. Në vitin 1588 kishte jetuar aty kontesha Philippine Welser nga Dinastia e Habsburgëve, më pas Paracelsus njvmjek i përmendur nga Salzburgu që njihej edhe si Alkimist, Astrologe dhe Filosof. Edhe e dashura e Kaiserit Karl i V, Barbara Blombergkishte jetuar në këtë pallat. Më pas politikani Wallenstein (1633), akademiku Leibniz, historiani anglez William Robertson.

Pronari më i madh dhe më i pasur i shtëpive në Vjenë, Baroni Gjergj Sina, në vitin 1847 e rindërtoj krejtësisht këtë godinë të cilën e pat blerë në vitin 1825, duke e sjellë në pamjen që ka sot. Objekti gjindet në regjistrin e bashkisë në Vjenës me numër inventarit 768. Ajo që duhet të theksoj është se në këtë pallat ka banuar dhe miku i Baronit Gjergj Sina, arkitekti i hekurudhës së Semmeringut, ingjinieri me origjinë shqiptare Karl Ghega. Karli kishte një apartament në katin e parë të pallatit me pamje nga rruga kryesore (Rotenturmstrasse). Poshtë parvazit të dritares ndodhet një tabelë që tregon vendin ku vdiq burri i famshëm. Deri vonë qarkulluan fjalët që ai në momente depresioni dhe merzie u hodh nga kjo dritare për ti dhënë fund jetës, për shkak se presioni që pat duke pritur bashkimin e tunelit që po ndërtonte ishte shumë i fortë. Miqësia me Gjergj Sinen ishte arsyja që Karli banonte në këtë pallat. Njihen disa projekte në ndërtimin e hekurudhave austriake ku ato punuan së bashku, Karli si konstruktor dhe Gjergji si financues.

Autori J. Sachslehner në librin e tij mbi historikun e hekurudhave të Austrisë shkruan: ….mbretëria e Habsburgeve, për pak vite arriti vendin e parë ndër shtetet me hekurudha në Europë, falë personave si Franz Xaver Riepl, Carl Ritter von Ghega, Baroni Georg Simon Sina dhe arqiduka Johann…..(1)

Në një raport të UNESCO-s për hekurudhen e Semmeringut shkruhet:….historia do ju njohë me persona të cilët janë të lidhur ngushtë me ndërtimin e hekurudhës së Semmeringut si Arqiduka Johann, Kalorësi Karl Ghega, Franz Riepl e Baroni Gjergj Sina….
Pra dy burrat me origjinë nga toka shqiptare ishin miq, bashkëpunëtore si dhe shumë të përmendur për ndihmesën e tyre në të mirë të zhvillimit të Austrisë dhe tëshkencës në përgjithësi.

Dihet nga historia e ndërtimit tëhekurudhës më të famshem në botë, asaj të Semmeringut, që Karl Gheges i nevojitej një lokomotive e përshtatëshme, e fuqishme për tu ngjitur në lartësinë deri 898m. Lidhur këtë, në librin biografik mbi Karl Ghegën, autori W. Straub shkruan:…..Ghega shpalli një konkurs nga ku dolën 4 modele lokomotivash, ndër të cilat dhe ajo Vindobona të cilën Baroni Gjergj Sina mori persipër ta ndërtojënëfabriken e tij“Wien Gloggnitzer Eisenbahn Gesellschaft”. Lokomotiva u paraqit në takimin konkurrues të datës 31 korrik 1851 së bashku me tri të tjerat. Pas disa provave që u bënë nga 20 gushti deri me 16 shtator, u përzgjodh modeli Bavaria i prodhuar në Firmën Maffei në Mynih.

Për projektet dhe investimet e Baronit Gjergj Sina në fushën e hekurudhave, pozicioni i Karl Gheges si kryeinspektor i hekurudhave të perandorisë, si nënpunësi me i lartë përgjegjës për hekurudhat në qeverinë e Vjenës (pranë ministrit Baumgartner), ishte një mbështetje e vlefshme dhe e pakursyer.Le të mos mburren vetëm grekët me Gjergj Sinen dhe italianët me Karl Ghegen, pasi kjo dyshe gjeniale Sina – Ghega vjen nga viset shqiptare dhe është krenari legjitimepër cdo shqiptar kudo që ndodhet.

http://gazetadielli.com/dyshja-gjeniale-baroni-gjergj-sina-dhe-arkitekti-karl-ghega/