Faktorët e krijimtarisë kulturore - Hippolyte Taine

Faktorët e krijimtarisë kulturore - Hippolyte Taine

Sipas dijetarit francez Hippolyte Taine, një vepër arti çfarëdo mban vulën e tre faktorëve:

"Vepra artistike është edhe produkt i racës, domethënë i veçorive specifike të popullit nga i cili ka dalë, i rrethit, domethënë i suazës hapësinore gjeografike dhe i qiellit të saj, që u japin vulën disa kombeve. Dhe, në fund, i momentit në të cilin është krijuar, domethënë i suazës kohore dhe i rrethanave historike, nga të cilat rezulton elementi i ndryshuar, gjendja e frymës dhe e zakoneve"

_________________________________________________________________________________________________________________

Race, milieu, and moment, according to the French critic Hippolyte Taine, the three principal motives or conditioning factors behind any work of art. Taine sought to establish a scientific approach to literature through the investigation of what created the individual who created the work of art.



https://www.britannica.com/art/race-milieu-and-moment

Një këndvështrim i tillë është mjaft i frytshëm për të arritur tek e vërteta në vlerësimin e krijimtarisë kulturore të çfarëdoshme. Le të marrim shembullin e fesë islame, dhe shembullin e kanunit.

Feja islame u krijua nga arabët. Prandaj mban vulën e karakterit shpirtëror arab. Është përplot elemente të kulturës e folklorit arab të kohës. Së dyti është produkt i vendit, d.m.th. siujdhesës arabike, vend i cili e ka kushtëzuar që feja islame të ndikohet nga ato kultura me të cilat kufizohejsi p.sh. zoroastrianizmi, krishterimi i degëzimeve të ndryshme, kultura greke-bizantine, çifutët etj. Së treti ndikimi i kohës dhe rrethanave historike, bie fjala, arabët ishin në stadin fisnor por duke e kapërcyer atë, pastaj në Kur'an hasen elemente të skllavërisë së ashtuquajtur postklasike, si bie fjala marrëveshja për lirimin e skllavit etj.

Shembulli tjetër është kanuni. Në rastin e disa elementeve të kanunit, nuk është marrë parasysh mendimi i Hipolit Tenit, prandaj shpesh mendohet se besa, mikpritja ose dhe gjakmarrja janë ekskluzivisht shqiptare. Më e drejtë është që këto të shihen si produkteb të kohës dhe rrethanave historike, dmth një nivel i caktuar historik. Besa nuk është tjetër veçse kontrata, veçse e pashkruar. Aty ku ende nuk ka lindur shkrimi apo alfabeti, aty ka besë dhe jo kontratë. Një shoqëri e tillë nuk mund të jetojë pa besën, sikurse shoqëria e sotme nuk mund të mbijetojë pa kontratën. Prandaj shoqëria krijon mjete për të mbrojtur institucionin e besës. Mikpritja poashtu është produkt i kohës, haset dhe te irlandezët që kanë ruajtur mjaft zakone të vjetra. Gjakmarrja i takon kohës kur nuk kishte shtet, ndaj nuk kishte buxhet të përbashkët të shoqërisë, ndaj e pamundur të mbaheshin burgjet kur nuk kishte kush t'i financonte.

Prandaj në çdo rast duhet referuar këtij mendimi të Hipolit Tenit, sa i thjeshtë, po aq edhe gjenial, në mënyrë që të vlerësojmë drejt se çka është produkt i racës në rastin e shqiptarëve, por edhe në raste tjera.