Shtrigat

Me sa duket bëhet fjalë për një kastë priftëreshash pagane, apo fallxhesha a diçka e ngjashme, por që më vonë nga krishterimi u cilësuan si "shërbëtore të djallit" dhe më pas si femra të përbindshme, si shpirtra që hanë fëmijë. Më pas emri u përdor për të akuzuar njerëz të ndryshëm që nuk iu shkonin për shtat dogmave të kishës.

Më poshtë sjellim disa pjesë leximi për shtrigat:

Cito :

S h t r i g a zakonisht bëhen plakat e këqija, gratë e veja grindavece e të mbrapshta. Shtriga bën vetëm keq. Ajo është e rrezikshme sidomos për foshnje, për fëmijë, por edhe për vajza e djem të rinj. Shtriga ua ha zemrën, iu zë frymën dhe kështu i mbyt viktimat e saj. Shtrigë bëhet plaka sa është gjallë, pasi të vdesë nuk bëhet më shtrigë. Ajo mund të shëndrrohet në flutur të madhe e të zezë, ose në një krijesë shpirtërore, pa trup fizik, kështu që mund të hyjë në dhomë edhe nëpër vrimë të çelësit në derë. Fshatarët zakonisht e dinë se cila plakë në fshat është shtrigë. Te katolikët "i lidhin shtrigat" natën e "të lidhunave", dmth natën e krezhmeve 6 javë para pashkëve. Në mbrëmje pas darke i zoti i shtëpisë merr një pe të zi të leshtë dhe pranë zjarrit në oxhak lidh shtrigat. Njëri nga meshkujt e shtëpisë e pyet me radhë: "Çka po lidh aty?" Ky përgjigjet: "Po lidhi shtrigën N.N. që mos të ban dam as në mall as në rob." Duke u përgjegjur kështu ai lidh në pe një nyje të fortë. Pasi t'i lidhë "të gjitha shtrigat e katundit" ai perin plot nyje e fut në një birë (vrimë) të cilën e shpon me turjelë në një tra ose në kosh të drithit dhe e mbyll mirë me kunj. Nga shtrigat njerëzit mbrohen me thelba hudre; ky është ilaç i njohur kundër këtij rreziku, kurse fluturat e mëdha i ndjekin dhe i mbysin sidomos ato me krahë të zezë.

Mark Krasniqi- Lugu i Baranit

Cito :

Shtriga. Figurë në mitologjinë shqiptare. Fjala shq. shtrigë vjen-nëpër-mjet sllav. nga lat. striga, 'shtrigë,' dhe ka lidhje me it. strega, slloven. striga, dalmat. streghe, rum. strigoia, 'fantazmë, vampir,' vllahçe strigla, dhe gr. e sot. striggla shtrigë. Ndonëse çdo grua, e re ose e moshuar, mund të dalë që është shtrigë, ato zakonisht janë plaka të këqia, që jetojnë në vende të fshehta në pyll dhe zotërojnë fuqi të mbinatyrshme. Ata të palës tjetër, meshkujt, që janë më të rrallë, quhen shtrig ose shtrigan.

Kur një grua thinjet që në moshën njëzet vjeç, kjo është shenjë e sigurt se kemi të bëjmë me një shtrigë. Atyre u pëlqen të" hanë krijesa njerëzore, sidomos djem të rinj dhe këdo që marrin inat. Shtrigat e fshatit shpesh bëjnë marifete për të ngrënë djemt e njëra-tjetrës. Kur bien në gjumë natën, shpirtrat u largohen dhe ua lënë trupat pa jetë në shtrat. Natën para të Mërkurës së Përhime ato zbresin teposhtë oxhakut të viktimës dhe i pijnë gjakun, kështu që viktima më pas vdes. Prandaj, ata që janë të sëmurë ose shëndetligj në Shqipëri quhen 'bimë shtrigash.' Kur shtriga kapet në kohë, jeta e viktimës mund të shpëtojë duke e detyruar shtrigën të pështyjë në gojën e tij. Shtrigat gjithashtu ua shkulin zemrën djemve të rinj nga krahërori dhe e fërgojnë për drekë. Kur kthehen te trupat e tyre, ato hyjnë nga goja. Sikur dikush t'ua ketë kthyer përmbys trupat gjatë mungesës së tyre, ato bëjnë potere të madhe sa të hyjnë brenda përsëri. Po ashtu, në se dikush ia ndërron pozicionin gruas kur fle, dmth. kryet ia shpie te këmbët e anasjelltas, dhe pastaj e zgjon nga gjumi, ajo vdes në vend nëse është shtrigë, sepse shpirti nuk e gjen udhën për të hyrë përsëri brenda në trup.

Për të mos hyrë në shtëpia në kohën e Të Lidhurave, shtrigat mund të pengohen duke vënë një thes në oxhak. Kur kapen, ato e paguajnë bukur shtrenjt lirimin. Në Këlmend besonin se, po të bëje një kryq me kocka derri ose po të vije një copë mish derri të mbetur nga Të Lidhurat në kry-qin e portës së kishës në të Dielën e Pashkëve, atëhere të gjitha shtrigat e pranishme në meshë do të kapeshin. Ato mund të liroheshin vetëm nga ai që i kishte kapur. Për këtë, personi në fjalë duhet të hynte në kishë i çveshur, të lante kryqin ose t'i nxirrte jashtë shtrigat me magji.

Fëmijët mund të mbrohen nga shtrigat dhe nga syri i keq (shih) duke u ngjyer pika të zeza në ballë ose duke u varur hajmali lëkure në qafë. Në hajmali shkruhen fraza nga Dhiata e Re ose nga Kurani. Shtrigat i mban larg, që të mos afrohen, edhe hudhra (shih), e cila gjithashtu u varet fëmijëve në qafë. Baroni Franc Nopça (1877-1933) thotë se fiset e veriut fërkoheshin me hudhër dhe ua jepnin fëmijëve për ta ngrënë gjatë Të Lidhurave në mënyrë që shtrigat të mos u bënin gjë. Sipas Johann Georg von Hahn-it (1811-1869), në Shqipëri, gratë dhe burrat mbi 100 vjeç ishin në gjendje t'i vrisnin njerëzit vetëm me frymën e tyre. Prandaj, pleqtë që dihej se ishin shtrigë dënoheshin duke i djegur në turrën e druve.

"Leksiku i kulturës popullore shqiptare", R.Elsie, f.197-198

Cito :

Shtriga

Besohet se ka plaka që janë shtriga. U vishen cilësi të tilla plakave të pafajshme që u ka vdekur burri, që nuk kanë djem, që janë të veçuara si njerëz, pa njeri jo sepse në të vërtetë ishin të tilla. Ato hanë mish e gjak njeriu, sidomos zemrën; më tepër ushqehen me zemra dhe gjak fëmijësh. Shtrigat gjithnjë janë plaka e në asnjë rast nuk janë gra të reja dhe burra. Ato lindin me cilësi shtrige. Zakonisht ato dalin dhe gjuajnë gjahun e tyre natën. Nën prag të vatrës a të portës (derës) kanë një vorbë me një bar të zi. Ato lyejnë trupin me të para se të bien të flenë e para se të dalin në punët e tyre. Bien në shtrat për të fjetur e u del shpirti nga trupi përmes gojës, del pa e hapur fare derën, por përmes vrimave të tjera të shtëpisë, nga hatullat dhe nga çatia.

Ato mblidhen bashkë në logun e shtrigave dhe vendosin se cilët fëmijë do të hanë. Dhe pastaj shkojnë e marrin zemrën e secilit nga të shënuarit, e pjekin në zjarr dhe e hanë. Në raste të veçanta ato pijnë edhe vetëm gjakun e njerëzve. Besohet se sipas rradhës ato hanë edhe fëmijët e tyre. Pasi shtrigat i kanë ngrënë zemrën e pirë gjakun, fëmija të nesërmen del i vdekur.

Kur shtriga lë trupin në shtrat e del në punët e saj, nëse ia kthen dikush trupin në kohë: këmbët nga vendi i kokës dhe kokën nga vendi i këmbëve, shpirti i saj nuk gjen dot gojën për të hyrë në vendin e tij. Shpirti sillet rreth trupit duke zukatur si bletë. Po e kthyen mbarë, ai hyn në vendin e tij nga goja e plakës. Po nuk e ktheu ndonjë njeri trupin së mbari, plaka vdes.

Në të kaluarën shumë plaka të shkreta të varfëra e pa djem i akuzonin si shtriga, kur nuk kishin burrë të shtëpisë për t'i mbrojtur. Nganjëherë ato plaka të varfëra e të vetmuara edhe i kanë mbytur, nisur nga besimi se ato ishin shkaktare të vdekjes së fëmijëve të tyre, ose se sipas tyre ishin shkaktare të fatkeqësive, që ndodhnin në fshat a në krahinë. Në fillim të shek XX në Kastrat (Malësi e Madhe) e kanë mbytur një plakë duke e pjekur midis dy zjarreve, e akuzuar se ishte shtrigë e se kishte mbytur shumë njerëz në fshat. Edhe F. Barkata në romanin e tij "Lule" na e përshkruan një skenë të mbytjes së një plake që banonte e vetmuar në ndërtesën e një mulliri rrënojë në Bulgër (pranë Rubikut, Malësi e Lezhës, në Mirëditë). Një punim të gjerë ka shkruar këto vitet e fundit A. Xhagolli për Shtrigën (A.Xhagolli, Shtriga...f.61-70). Për shtrigën ka shkruar dhe M.Krasniqi gjatë e gjerë në "Aspekte Mitologjike", 1997)

"Mitologjia ndër shqiptarë", Mark Tirta

Demonizimi i priftëreshave pagane sidomos atyre pellazge fillon që me Dhjatën e Vjetër, ku Sauli shkon tek një shtrigë filistine (pellazge), e njohura "Shtriga e Endorit", që të njihet me mendimet e shokut të tij tashmë të vdekur Samuelit:

Cito :

Libri 1 i Samuelit, kapitulli 28:

3. Samueli kishte vdekur dhe gjithë Izraeli e kishte qarë, e kishin varrosur në Ramah, në qytetin e tij. Dhe Sauli kishte përzënë nga vendi mediumet dhe shortarët.

4. Kështu Filistejtë u mblodhën dhe erdhën të fushojnë në Shunem, ndërsa Sauli mblodhi tërë Izraelin dhe fushoi në Gilboa.

5. Kur Sauli pa ushtrinë e Filistejve pati frikë dhe zemra e tij u drodh fortë.

6. Kështu Sauli i kërkoi këshillë Zotit dhe Zoti nuk iu përgjegj as me anë të ëndrrave, as nëpërmjet Urimit dhe as me anë të profetëve.

7. Atëherë Sauli u tha shërbëtorëve të tij: "Më gjeni një grua që të jetë mediume, me qëllim që unë të mund të shkoj tek ajo për t`u këshilluar". Shërbëtorët e tij i thanë: "Ja, në En-Dor ka një grua që është mediume".

8. Kështu Sauli u vesh ndryshe për të mos u njohur dhe u nis me dy burra. Arritën tek ajo grua natën dhe Sauli i tha: "Bëj një shortari për mua, të lutem, me një seancë spiritizmi dhe më thirr atë që do të të them".

9. Gruaja iu përgjegj: "Ja, ti e di ç`ka bërë Sauli; ai i ka shfarosur nga vendi mediumet dhe shortarët. Pse i ngre një grackë jetës sime, për të shkaktuar vdekjen time?".

10. Atëherë Sauli iu betua në emër të Zotit, duke thënë: "Ashtu siç është e vërtetë që Zoti rron, asnjë ndëshkim nuk do të kesh për këtë!".

11. Gruaja i tha: "Cilin duhet të të nxjerr?". Ai i tha: "Më nxirr Samuelin".

12. Kur pa Samuelin, gruaja bërtiti me zë të lartë; dhe gruaja i tha Saulit: "Pse më mashtrove? Ti je Sauli!".

13. Mbreti iu përgjegj: "Mos ki frikë; çfarë shikon?". Gruaja i tha Saulit: "Shoh një qenie mbinjerëzore që ngrihet nga toka".

14. Ai e pyeti: "Ç`formë ka?". Ajo u përgjegj: "Éshtë një plak që po ngjitet dhe është mbështjellë me një mantel". Atëherë Sauli kuptoi se ishte Samueli, u përul me fytyrën për tokë dhe ra përmbys.

15. Samueli i tha Saulit: "Pse më shqetësove duke bërë që të dal?". Sauli iu përgjegj: "Ndodhem në një ankth të madh, sepse Filistejtë më luftojnë dhe Perëndia është larguar nga unë, dhe nuk më përgjigjet

16. Samueli i tha: "Pse këshillohesh me mua, në qoftë se Zoti është larguar nga ti dhe është bërë armiku yt?

17. Zoti veproi ashtu siç kishte thënë nëpërmjet meje. Zoti e shkëputi mbretërinë nga duart e tua dhe ia dha një tjetri, Davidit,

18. sepse nuk iu binde zërit të Zotit dhe nuk zbatove në jetë zemërimin e thellë të tij kundër Amalekut; për këtë arsye Zoti të bëri sot këtë gjë.

19. Zoti do ta japë edhe Izraelin bashkë me ty në duart e Filistejve; nesër ti dhe bijtë e tu do të jeni me mua. Zoti do të japë gjithashtu ushtrinë e Izraelit në duart e Filistejve.

20. Atëherë Sauli ra menjëherë për së gjati për tokë, sepse ishte trembur shumë nga fjalët e Samuelit; ai kishte qenë edhe më parë pa fuqi, sepse nuk kishte ngrënë tërë atë ditë dhe tërë atë natë.

21. Gruaja iu afrua Saulit dhe duke e parë të tmerruar fare, i tha: "Ja, shërbëtorja jote iu bind zërit tënd; unë vura në rrezik jetën time për t`iu bindur fjalëve që më the.

22. Prandaj dëgjo edhe ti zërin e shërbëtores sate dhe lermë të vë para teje një copë buke; ha, sepse kështu do të marrësh fuqi për ta rifilluar rrugën".

23. Por ai refuzoi dhe tha: "Nuk do të ha". Por shërbëtorët e tij bashkë me gruan ngulën këmbë dhe ai i dëgjoi; kështu u ngrit nga toka dhe u ul në shtrat.

24. Gruaja kishte në shtëpi një viç të majmë; e theri shpejt e shpejt, pastaj mori miellin, gatoi brumin dhe përgatiti disa bukë pa maja.

25. I vuri këto ushqime Saulit dhe shërbëtorëve të tij, dhe ata i hëngrën; pastaj u ngritën dhe u nisën po atë natë.

Agron XHAGOLLI

FIGURA E SHTRIGËS NË FOLKLORIN SHQIPTAR

Llojet dhe zhanret e ndryshme të folklorit shqiptar e realizojnë trajtesën artistike përgjithësisht nëpërmjet katër lloje personazhesh: qiellore (kronike), nëntokësore (subktonike), tokësore (ktonike) dhe të përziera. Seicili nga këto personazhe nuk vepron i shkëputur dhe i veçuar nga njëri-tjetri. Ata janë në raporte të caktuara. Pavarësisht nga origjina e këtyre personazheve, përfshirja në folklor paraqitet një proces krijues artistik normal. Kjo do të thotë se personazhet e krijimtarisë folklorike janë produkte artistike të përftuara pas shndërrimeve të lëndës burimore, përfshirë dhe atë mitologjike, në lëndë estetike. Me kalimin nga mitologjia në një kulturë tjetër, siç është dhe folklori, elementi mitologjik nuk është më i njëjti. Ka ndryshime cilësore, pasi ai, nga një sistem i veçantë sinkretizmi utilitar, kthehet në një sinkretizëm artistik.

Në folklorin shqiptar, midis personazheve të ndryshme artistike paraqitet edhe figura e shtrigës. E gjejmë kryesisht në përrallat fantastike dhe me emra të tjerë, si: shtrigulkë, xhauze ose haxhuze, exhine, stregë etj. Paraprakisht lind pyetja: Nga është marrë kjo figurë e përfshirë në folklorin shqiptar? A i ka ruajtur karakteristikat e cilësitë e origjinës? Cilat janë shndërrimet që ka pësuar, nëse ka të tilla? Të ç’natyre janë? Me ç’funksione ka ardhur figura e shtrigës në kohën e përfshirjes në folklor?

Autorë të huaj të ndryshëm janë shprehur me kohë për shtrigën si një nga figurat qendrore të mitologjisë në Europë. Në të njëjtën kohë, prej tyre pranohet se, deri nga fundi i shekullit XVIII, ajo ka qenë figurë e rëndësishme edhe në jetën shoqërore-fetare e politike. Studiuesit e huaj përgjithësisht e kanë parë shtrigën “thjesht si një plakë të keqe, e cila ka lidhje me djallin… Shtriga është antitezë e figurës së idealizuar të gruas. Ajo është karikaturë e Zanës në mitologjinë e njeriut”. Por studiues të ndryshëm kanë pohuar dhe se, në popuj të caktuar, besohet se shtrigë është çdo grua që merret me magji.

Edhe nga studiuesit shqiptarë është pranuar përgjithësisht se shtriga është një figurë e gjetur në mite, rite dhe besime të shqiptarëve, duke e parë në planin etnografik. Por trajtesa të veçanta, në të cilat të jetë analizuar dhe trajtuar figura e shtrigës dhe funksionet që ajo kryen në folklor, deri më sot mungojnë.

Ndonjë shkrim në përgjithësi teorik rreth shndërrimit të lëndës mitologjike në lëndë estetike apo thjesht përmendja e pranisë së shtrigës në folklorin shqiptar nuk mund ta ndriçojnë dot tërësinë e problemeve. Kjo ngaqë dhe detyrat e vëna përpara vetes nga këta studiues kanë qenë në rrafshe të caktuara dhe jo në trajtesa analitike. Ata nuk janë ndalur posaçërisht për të parë apo për të hedhur dritë në rolin dhe në funksionet e shtrigave në folklorin shqiptar, në përbashkësitë dhe në dallimet konkrete midis kësaj figure në planin etnografik dhe në atë folklorik.
Ky punim rreth problematikës së përmendur ka për qëllim që jo vetëm të sjellë ndihmesë në ndriçimin e kësaj figure, por, njëkohësisht, të shprehë më konkretisht dhe në mënyrë më të plotë shndërrimin e shtrigës nga figurë e miteve, e riteve dhe e besimeve thjesht nga lëndë etnologjike, në figurë të folklorit, në lëndë folklorike, nëse, sipas përmasave të realizimit, ky shndërrim është real.

Shtriga si personazh artistik vjen në folklorin shqiptar në dy pamje të ndryshme. Së pari, ajo paraqitet në funksione të tilla, në të cilat nuk ruan pothuajse asnjë lidhje me shfaqjet e veta etnologjike; Së dyti, si ngarkesë e drejtpërdrejtë etnologjike. Në këtë rast përmendja e shtrigës, duke pasur parasysh funksionet apo ngarkesat e saj të planit etnologjik, gjendet në lloje e në zhanre të ndryshme.

Shpeshherë në krijime të ndryshme folklorike një grua plakë, që kryen një akt a veprim të keq, quhet shtrigë (në këtë rast me funksionin e një epiteti apo krahasimi). Ndonjëherë gjendet si një mendim më i përgjithshëm: “Gruëja osht shtrigë”. Në ndonjë rast të rrallë, thjesht për karakterizim, përdoret edhe fjala shtrigu, për një burrë të caktuar që bën keq.

Emrin shtrigë, me ngarkesë të drejtpërdrejtë etnologjike e gjejmë në këngë legjendare dhe në lloje të veçanta të lirikës, në përralla dhe në anekdota. Sjellim këtu një rast të praktikimit të emrit shtrigë në eposin e kreshnikëve: “Qysh po flet-o, mori shtrigë,/ Se asht mirija treqind ditë,/ Se s’asht rrug-o për nand’ dit,/ Po asht rrug-o për nand’ vjet”.

Emri shtrigë, i marrë si objekt krahasimi, duke u nënkuptuar se dihen nga të gjithë tiparet, cilësitë dhe veprimet e saj, përdoret jo vetëm për njerëzit, por ndonjëherë edhe për ndonjë personazh kafshë, si Arusha apo ndonjë figurë mitologjike, si Kuçedra. Në një nga përrallat thuhet:

“…Duël arousha e i briti Dinit: -A erdhe, mor dushman? Dini i tha:

-Erdha, mori shtrigë”.

Kurse në një përrallë tjetër gjejmë:

“…Kour e panë coucat Mexhitin, u trembën. Mbasëndej i bonë isharet me dorë çi të mos bonte gjurullteëj, se ishte tue fitë kulçedra. Ki s’e çau krejët en i bërteëjti:

-Ngrehu, mori shtrigë, çi të marr xhak në vetull…”.

Lidhjet e një gruaje plakë çfarëdo, që kryen veprime të dëmshme e të këqija, me shtrigën, nëpërmjet etiketimit të saj me emrin e figurës së shtrigës, realizohen vetëm nëpërmjet një cilësie të përbashkët: të bërit keq. Përmendim se shpeshherë në përralla fantastike imazhi për plakën-shtrigë dhe funksioni i saj negativ, i paraditur si nga narratori, ashtu dhe nga mjedisi që e përcjell rrëfimin, krijohet vetëm në momentin e prezantimit të saj në veprim, nëpërmjet krahasimit. Kështu p.sh., në një nga këto përralla thuhet: “Ditën e dytë e muerën ni plakë tjetër, qi ish si shtrigë”. Gjejmë ndonjë rast analog edhe te përrallat e arbëreshëve të Italisë: “E kapirti ajo e ligë si streg se kopila e bukur u kish bën pëllumb…”.

Kjo mënyrë paraqitjeje shërben si një parapërgatitje ngjyrimore e natyrës së vërtetë, që do të shprehet apo do të ekspozohet gjatë zhvillimit të përrallës. Mjafton të themi, p.sh., se në përrallën e përmendur, pas prezantimit fillestar me bazë krahasimin me shtrigën, jepen veprimet negative të plakës dhe, në fund, çdo dëgjues apo lexues beson plotësisht se ka të bëjë me një shtrigë, me një njeri që si cilësi kryesore ka negacionin, shpirtin e keq.

Në një përrallë tjetër, dy motra ziliqare përpiqen t’i bëjnë keq motrës së vogël. Për këtë u vjen në ndihmë një plakë. Gjithshka që ndodh nga zilia e motrave të mëdha, realizohet me ndihmën e një plake të veçantë, që me veprimet e saj negative, të paimponuara nga rrethana sadopak lehtësuese apo shfajësuese, vetëm se e ka shpirtin e keq dhe e ka në natyrë të bëjë keq, cilësohet shtrigë.

Në të gjitha këto raste kemi të bëjmë vetëm me përmendjen e emrit shtrigë, si objekt krahasimi, thjesht për të karakterizuar nëpërmjet diçkaje të nënkuptuar dhe të pranuar gjerësisht nga mjedisi i praktikimit të krijimit folklorik. Në këso rastesh kemi të bëjmë me ngarkesa funksionale të një natyre të veçantë, duke e bërë më shprehës dhe më karakterizues mendimin. Zbatohet në këtë mënyrë dhe një nga parimet krijuese të artit folklorik siç është moszgjerimi i cilësimit, por karakterizimi a përcaktimi thjesht me një emër shumë domethënës, të miratuar nga opinioni më i përgjithshëm i komunitetit ku praktikohet ky apo ai krijim folklorik, në përmbajtje të të cilit është dhe shtriga.

Duke e konsideruar shtrigën simbol të së keqes, të ligësisë, tradita folklorike e ka përdorur termin shtrigë për të karakterizuar a identifikuar kryesisht ndonjë plakë a grua, që kryen veprime të dëmshme për njerëzit, duke dalë si bashkëpunëtore ose si vegël në shërbim të forcave negative, gjithnjë kundër figurës kryesore të krijimit folklorik. Me pak fjalë, shtriga në folklor është figurë letrare e vënë në rolin e njeriut që kryen veprime të këqija. Një dukuri e tillë shpjegohet thjesht me origjinën etnologjike të figurës së shtrigës edhe në folklor.
Por ka dhe ndonjë rast të veçantë kur, në përrallë, një grua e caktuar e akuzuar si shtrigë, jepet përmes ndonjë veprimi të saj. Kështu, në një nga përrallat mësojmë se motra-shtrigë e një djali, sipas gruas së tij, “me frymë po na i hap senet e shpisë prej s’largu e nuk ka kurrfarë bereqeti n’shpi”. Pas këtij kallëzimi, në përrallë rrëfehet se si vëllai ndërmerr hapa konkretë ndëshkues ndaj së motrës për dëmet që ajo, gjoja, shkaktonte në shtëpi.
Raste të tilla tregojnë se sa thellë ishin rrënjosur në ndërgjegjen e përgjithshme shoqërore shqiptare tiparet dhe funksionet negative të shtrigës, roli i saj kundër së mirës në përgjithësi, saqë ajo hyn e “gatshme” edhe në ndërgjegjen artistike popullore.

Gjithsesi, përfshirje të tilla të shtrigës në folklor mund të jenë veçse shprehëse të hapësirës së zgjeruar të praktikimit me kuptimin etnologjik të kësaj figure. Në vazhdim, në punimin tonë do të bëjmë fjalë vetëm për figurën e shtrigës në folklor si personazh artistik.

Shtrigën si personazh artistik në folklorin shqiptar e kemi ndeshur vetëm në përrallat fantastike. Në to ajo paraqitet në funksionet e një personazhi ndihmës, pra si personazh i dorës së dytë. Çabej, duke folur për të Bukurën e Dheut te shqiptarët e grekët, e sheh të “shfaqet me disa tipare karakteri, të cilat na kujtojnë magjistaren Kirke të Odisesë”. Ndër të tjera, ai pohon se “sikundër që Kirkeja i shndërron në derra shokët e Odiseut, edhe e Bukura e Dheut me ndihmën e një shtrige i nguros trimat që shkojnë tek ajo”. E theksojmë: me ndihmën e një shtrige. Funksioni ndihmës është karakteristik për shtrigën në përrallat fantastike. Atë e gjejmë dhe në ndonjë shërbim tjetër. Shtriga, duke dalë edhe si zotëruese e objekteve të mrekullishme, siç janë uji që vdes dhe që ngjall frymorë, kryen ngurosjen apo ngjalljen e njerëzve apo të kafshëve.

Në përrallat fantastike shtrigat janë vetëm pjesë përbërëse në zhvillimin e një subjekti tërësor, duke u paraqitur si ndërlidhëse të veprimeve; asnjëherë nuk ka një subjekt tërësor që zhvillohet rreth tyre. Nëse në planin etnologjik shpjegimet etiologjike për shtrigën dhe për veprimet e funksionet e saj kanë përparësi, janë substanciale, në folklor funksione të tilla janë të natyrës ornamentale. Figura e shtrigës në folklorin shqiptar ka fituar një rritje të ngarkesës sociale Vëmendja përqëndrohet në aspektet shoqërore të jetës së njeriut, në pasqyrimin e tyre në rrafsh kryesisht estetik.
Shtriga për heroin e përrallës fantastike bart gjithnjë rreziqe, deri në vdekje, duke qenë pengesa kryesore për arritjen e qëllimit të heroit. Nëpërmjet kësaj figure dalin në pah aftësitë a cilësitë e heroit, duke zgjeruar përmasat e rrëfimit, linjat e zhvillimit të subjektit, duke mbajtur të ndezur kureshtjen për atë që rrëfehet.

Shtriga në përrallat fantastike kryen funksione ndihmëse negative në shërbim të së keqes, në një plan të mbinatyrshëm. Atë e ndeshim më së shumti në përmbushjen e detyrës së ruajtëses së të Bukurës së Dheut. Në këto raste shtriga ka vetëm një detyrë të ngarkuar (s’dihet se prej kujt): të ruajë dhe të mos lejojë të shkojë tek e Bukura e Dheut asnjë njeri, kushdoqoftë, duke u përpjekur t’i çorientojë të gjithë, në mënyrë që të mos depërtojnë tek ajo. Kështu p.sh., shtriga ndalon, por përkohësisht, martesën e heroit të përrallës me vajza apo gra të mrekullishme, siç është e Bukura e Dheut.

Ky funksion, që s’ndeshet asgjëkundi në mitet, ritet e besimet shqiptare për shtrigën, është më përfaqësuesi në përrallat fantastike shqiptare. Një grua plakë, që jepet e papërshkruar dhe e pakarakterizuar, qëndron zakonisht atje ku ndahen tri rrugë, në vendndodhje të largëta, të pabanuara. Misioni i saj është të tregojë se ku të çon secila rrugë, gjithmonë duke theksuar që të mos kalohet në rrugën që të shpie te e Bukura e Dheut. Ajo përgjithësisht përpiqet me të gjitha forcat t’i bindë personazhet e përrallave, që kalojnë në kërkim të fatit të tyre, që të shmangen nga ajo rrugë, e cila në të vërtetë të shpie tek e Bukura e Dheut. Dhe kur personazhi kryesor i përrallës nuk bindet, shtriga e ndalon, duke vepruar me mjetet e saj, edhe të natyrës magjike, si me ujin që vdes e njëkohësisht ngjall njerëzit dhe përgjithësisht frymorët.

Heroi i përrallës, që ka marrë rrugët për të kërkuar fatin e vet, zgjedh pikërisht këtë rrugë, më të vështirën. Në këtë moment plaka, fshehurazi, i hedh djalit - personazh të përrallës ujin e bardhë, që e nguros. Për më tepër, plaka-shtrigë zotëron edhe ujin që mund të ngjallë të ngurtësuarit, duke e pasur këtë si mjetin e fundit mbrojtës, për të shpëtuar, në këmbim, jetën e saj.
Siç shihet, plaka-shtrigë është zotëruese e mjeteve çudibërëse (të cilave nuk u dihet burimi, në kuptimin që nuk shpjegohet se ku dhe prej kujt merren apo jepen ato), duke u pajisur në këtë mënyrë me veti të jashtëzakonshme. Ngurosja dhe ngjallja e njerëzve është një funksion i shtrigës në përralla për të mos lejuar vajtjen tek e Bukura e Dheut apo marrjen e saj. Por na duket jo aq i mbështetur dhe i gjetur ndonjë mendim që “sikundër që Kirkeja i shndërron në derra shokët e Odiseut, edhe e Bukura e Dheut me ndihmën e një shtrige i nguros trimat që shkojnë tek ajo”.

Nga përrallat shqiptare nuk rezulton se është pikërisht e Bukura e Dheut ajo që e detyron shtrigën të ngurtësojë njerëz, po të përjashtonim ndonjë rast, që ndodh vetëm në ndonjë variant të veçantë. Nëse mbetet i paqartë se ç’faktor e pozicionon shtrigën në këtë veprim të sajin, mund të thuhet se e Bukura e Dheut, në më të shumtën, e mirëpret trimin që shkon dhe e merr.

Por, ashtu si përgjithësisht personazhet negative të përrallave fantastike shqiptare pësojnë disfatë nga personazhi pozitiv, edhe shtriga, pasi realizon të njëjtën gjë, ngurosjen, edhe me vëllain e dytë, merr ndëshkimin. Vëllai i vogël, me ndihmës të mbinatyrshëm, jo vetëm që i shpëton ngurosjes nga shtriga, por gjen edhe mënyrën për të ngjallur të ngurosurit e tjerë, në radhë të parë vëllezërit. Shtriga, e zënë ngusht, duke qenë zotëruese edhe e ujit të kuq, me anë të të cilit ajo mund të ngjallë çdo të ngurosur duke e lagur, i ngjall dy vëllezërit e ngurosur prej saj, duke shpresuar në këmbim shpëtimin e jetës së vet.

Për të arritur deri këtu është e nevojshme të njihet pika e dobët e vetë shtrigës dhe mbi këtë bazë të ndërmerren veprime konkrete kundër saj. Në përrallat shqiptare, krahas qëndresës, forcës dhe guximit të personazhit kryesor, të ndihmuar edhe nga kafshët e tij besnike, atij i vjen në ndihmë edhe ndonjë qenie fantastike, siç është Ora.

Së dyti, figura e shtrigës në përralla të ndryshme del si përmbushëse e dëshirave të mbretit. Në një plan të mbinatyrshëm, ajo kryen funksione negative në shërbim të së keqes. Pasi ka arritur, përmes rrugës së saj “etnologjike”, mënjanimin e trimit, që ka arritur të marrë të Bukurën e Dheut, ajo realizon dhe funksionin e saj ndihmës në shërbim të mbretit:

“merr do pej të zez, e lidhë të Bukuren e Dheut, e i a myllë gojën me thengjij, e e kapë ngrykë, e e çon fill tu saraji i mbretit”.

Ndërkohë, ndaj shtrigës mbahen qëndrime të ndryshme. Më së shumti, vëllai i vogël ose e Bukura e Dheut e vrasin atë, por në ndonjë përrallë edhe e falin. Kjo gjë ndodh rrallë, kur plakën-shtrigë e ka sulmuar Teneci. “ Edhe në kjosha shtrigë, Madhni, tash nuk mundem me hanger ma zemra, pse më ka dishmue tri herë Teneci”. Pas kësaj, heroi kryesor i përrallës ose e merr të Bukurën e Dheut, ose ka arritur të shmangë vetëm pengesën e parë drejt realizimit të qëllimit të vet.

Siç është thënë edhe në ndonjë punim tjetër, Teneci, i njohur edhe me emrin Ganec, në përfytyrimin dhe në besimin popullor ishte ndihmës i shtrigës. Tenecët mund të ishin kuaj, njerëz etj., që i shërbenin asaj për kapërcimin e pengesave të natyrave të ndryshme ujore.

Së treti, në raste më të rralla, në përrallat fantastike shqiptare vihet re se shtriga paraqitet si mbajtësja dhe ruajtësja e fuqisë së një personazhi tokësor, siç ishte mbreti, edhe ky gjithnjë si figurë negative. Me eleminimin e shtrigës, mbaronte edhe fuqia e mbretit.

Po kështu, plaka-shtrigë kryen në shërbim të mbretit edhe detyra shumë të vështira. Ndër të tjera, kundrejt një shpërblimi, ajo gjen për mbretin se cili ishte i zoti i Nafakës së të Bukurës së Dheut. Dhe është për t’u theksuar se në një rast të tillë plaka-shtrigë shfrytëzon pikërisht një nga tiparet e saj të natyrës etnologjike, siç është shndërrimi në një xhixhë. Më tej plaka e transformuar “ Pret deri të errej natë e prej mesnatet hin nper birë të çilcit në odë, ku flete djali e e Bukura e Dheut e me nji gjylpanë, qi qitte flakë të verdhë, e therë shi në zemer djalin e i cirkojnë tri pika gjak e rrin porsa pa i dalë shpirt”.

Por, krahas veprimeve të mirëfillta të natyrës etnologjike, shtriga kryen në përralla edhe funksione që janë karakteristike për magjistaren. Kështu, në të njëjtën përrallë, pasi ka vepruar ndaj djalit siç e paraqitëm më lart, ajo “merr do pej të zez, e lidhë të Bukurën e Dheut, e ia mbyllë gojën me thengjij, e e kapë ngrykë, e e çon fill tu saraji i mbretit”.
Në ndonjë rast shumë të rrallë, vetëm në ndonjë përrallë të veçantë, në të cilën një vajzë e bukur është shndërruar përkohësisht në shtrigë, kjo e fundit kryen funksione pozitive. Ajo del edhe si parathënëse e fatit të heroit të përrallës , si dhe shpjeguese e rrugës që duhet të ndjekë ai për arritjen e qëllimit të tij.
Duhet thënë se jo në të gjitha rastet shtriga është aq e gjithëfuqishme. Kur e ndjen rrezikun që i vjen nga heroi pozitiv i përrallës, ajo i lutet atij ta ndihmojë e ta nxjerrë nga gropa ku ndodhet, pasi nuk ka fuqi të dalë që andej. Heroi i përrallës, që e kupton se me kë ka të bëjë dhe ç’përfaqëson kjo plakë-shtrigë, kërkesës së saj i përgjigjet: “Aty të ngorç, thellë e më thellë”. Pastaj e shtyn edhe më fort në gropë (duke groposur kështu simbolikisht edhe të keqen) . Siç shihet, në përralla kemi dhe ndërkomunikim të shtrigës me figura njerëzore, çka nuk e ndeshim në besimin etnologjik.

Në ndonjë rast të veçantë gjejmë dhe figurën e Orës si ndihmëse të heroit pozitiv të përrallës. Ajo i kundërvihet shtrigës, që e pengon në arritjen e qëllimeve të tij.

Shtriga në përrallat fantastike shqiptare kryen edhe disa funksione të tjera ndihmëse në shërbim të mbretit. Kështu, në garë me heroin e përrallës, ajo shkon të marrë ujë në ndonjë vend të largët.

Është me interes të theksojmë se ka dhe ndonjë përrallë, në të cilën figura e shtrigës shërben si një gjetje e drejtpërdrejtë artistike. Përmes paraqitjes së një gruaje të bukur, të transformuar në një shtrigë vetëm në pamjen e saj të jashtme, mbulohen a maskohen veprimet pozitive të së Mirës. Në një përrallë, një grua plakë që dinte të shpërndante xhindet, u tregon tre vëllezërve rrugën dhe veprimet që duhej të kryenin për t’u bërë të pasur, sepse vëllai i tyre i vogël kishte parë një ëndërr, që nuk i shqitej nga mendja. Plaka, që ishte shtrigë, paraqitet si një grua aq e shkurtër dhe e shëmtuar, saqë tre vëllezërit trëmben jashtë mase prej saj. Ajo ka aftësinë të parathotë mundësitë që kanë tre vëllezërit, thjesht duke pësuar fillimisht ajo vetë një shndërrim. Pasi mbyll sytë, plaka “u fry nga barku aq shumë, sa iu bë sa një bark bualli e më i madh”. Më tej, plaka kërkon që vëllezërit të hidhnin në një kuti aq lira, sa vjeç ishte vëllai i vogël, të cilin e kishin “shkelur” xhindet. Pas plotësimit të kësaj kërkese, plaka mbetet në dhomë vetëm me vëllanë e vogël. Merr vesh hallin e tij dhe i tregon zgjidhjen. I thotë djalit të shikojë me vëmendje thonjtë e saj, që ishin shumë të mëdhenj. Në thoin e vogël të plakës-shtrigë djali sheh gjithshka që e priste atë dhe vëllezërit e tij. Plaka u jep edhe një ndihmës të mbinatyrshëm, Arapin e Zi, për t’i shoqëruar në misionin e tyre të rrezikshëm. Ky zotëronte barin me të cilin do të trullosnin Lubinë, pengesën kryesore të realizimit të ëndrrës së vëllait të vogël.
Fundi i lumtur edhe i kësaj përralle shënohet me realizimin e ëndërrës së vëllait të vogël pas ndihmës së rrallë të plakës-shtrigë. Por ky emërtim ishte deri në realizimin e ëndërrës, sepse pas kësaj kemi të bëjmë me shndërrimin e plakës-shtrigë në një grua të gjatë, të hijshme e të bukur.

Metamorfizimi, shndërrimi në një grua të bukur, të gjatë, me aftësi të jashtëzakonshme, në një plakë të shëmtuar, shtrigë, thjesht në pamje të jashtme dhe e kundërta, realizohet në krijimin folklorik për të dhënë triumfin e së mirës mbi të keqen, sado e fuqishme ishte kjo e fundit, në luftën kundër së Ligës. Dhe, pasi triumfon e Mira, kemi përsëri shndërrimin nga shtrigë në e Mirë, që del sheshazi në dritë. Në rastet që po shqyrtojmë, duket edhe më qartë dhe del më bindshëm shndërrimi nga lëndë etnologjike në lëndë folklorike, me vlera estetike.

Figura e shtrigës në përralla jepet përgjithësisht si e njohur për dëgjuesit ose, në vija të përgjithshme, e nënkuptuar, e njohur nga të gjithë, ndaj nuk e gjejmë përshkrimin fizik të saj me detaje, ashtu si veprohet në përralla, në figurat e tjera të tyre. Megjithëkëtë tipar të përgjithshëm karakteristik, mund të themi se, nga analiza e përrallave shqiptare të botuara ku gjendet dhe shtriga, mund të jepet apo të rindërtohet edhe një portret fizik i saj, duke bashkuar të dhënat e veçanta e të shkëputura për shtrigat në përralla të ndryshme. Por duhet pranuar se detajet e veçanta fizike nuk janë dhënë në përralla për të karakterizuar portretin fizik të shtrigës. Ato dalin në pah gjatë shtjellimit të subjektit të përrallës në praktikën vepruese, për të shprehur apo për të përforcuar ide apo qëllime të caktuara. Përralla shqiptare e jep shtrigën kryesisht drejt e në veprim ose duke përshkruar përgatitjet e saj për fillimin e aksionit, si dhe për kryerjen e “detyrës”. Sidoqoftë, duhet thënë se ka një përputhje të plotë të pamjes fizike të shtrigës (në ato pak elemente që jepen, përfshirë dhe metamorfozën) me rrjedhojat e veprimeve që ajo kryen.

Është për t’u shënuar që në fillim se përbashkësitë e shtrigës në planin etnografik dhe në atë folklorik, konkretisht në përrallat fantastike, janë vetëm për sa i përket funksionit të tyre të njëjtë të të bërit keq, me përjashtim të ndonjë rasti të veçantë. Përbashkuese është fuqia magjike, transformuese, objektet magjike që përdorin. Por shtriga në përrallat fantastike ka kuptim të ndryshëm nga plani etnologjik. Në folklor shtriga është figurë artistike. Ajo nuk është si në mite, rite e besime një qenie ndaj së cilës kryhen praktika magjiko - rituale, kundrejt të cilave njerëzit shqetësohen e marrin masa mbrojtëse, por është vetëm një simbol artistik, që personifikon estetikisht forcat reale armiqësore ndaj njeriut. Ndaj heroi i përrallës ndeshet me shtrigën pa ndjenjë frike, nënshtrimi, përuljeje apo adhurimi.

Me fjalë të tjera, në përrallat fantastike shtriga e ka humbur pavarësinë që ka në etnologji. Është realizuar pikërisht pohimi se “personazhet dhe motivet mitologjike, duke u integruar në folklor, e humbasin atë pavarësinë që kanë pasur brenda mitologjisë, dhe shërbejnë vetëm si lëndë e parë, me të cilën ndërtohen disa elemente të strukturave specifike folklorike”.
Por në ndonjë përrallë të veçantë e gjejmë shtrigën në një pozicion të njëjtë me kuptimin etnologjik. D. Kurti, një nga mbledhësit dhe botuesit më të njohur dhe më seriozë të përrallave popullore shqiptare, ka përfshirë në një nga botimet e tij edhe përrallën “E Bukura e Dheut e shtriga”. Në të shohim sesi plaka-shtrigë, përpara se të kryejë veprimet e saj, “Hin mbrenda shpijet e me nji kazme çilë në fund të voters e xierrë nji gyp dheut me gjithnduer baresh. Lyhet me to e bahet xhixhë e shkon fill tu kulla e së Bukurës së Dheut. Pret deri t’errej natë e prej mesnatet hin nper birë të çilcit n’odë, ku flete djali e e Bukura e Dheut e me nji gjylpanë , qi qitte flakë të verdhë, e therë shi në zemër djalin e i cirkojn tri pika gjak e rrin porsa pa i dalë shpirti”.

Në të njëjtën linjë operohet dhe në një përrallë tjetër të botuar nga A. Çetta. Shohim përsëri sesi plaka, që ishte shtrigë,

“Me ni kazme nxjerr prej fundit t’votrës ni qyp prej dheut me gjithfarë barnash. Lyhet me ato barna e bahet xhixhë e shkon fill te kulla e së Bukurës së Dheut. Pret aty sa t’bahet terr…”.

Vetëm në një numër rastesh të kufizuara, si në këto dy përrallat që përmendëm, nga të gjitha përrallat shqiptare të botuara deri tani, plaka–shtrigë merr trajta zoomorfe, për të kryer funksionet e saj të mirëfillta të natyrës etnologjike. Pastaj, pas kryerjes së “detyrës”, ajo kalon përfundimisht në trajtën antropomorfe, siç ka qenë fillimisht në përrallë. Theksojmë se ky shndërrim realizohet gjithnjë pasi plaka-shtrigë është mundur. Në këto shndërrime apo metamorfoza ka lidhje të figurës së shtrigës në etnologji dhe me figurën e saj në folklor.

Shënojmë se në këto përralla ka dhe përzierje të funksioneve të shtrigës me të figurave të tjera të besimeve popullore. Kështu, në to shohim se plaka që bëhet shtrigë ose, për të qenë më të saktë, në momentin përpara se të fillojë ushtrimin e veprimtarisë së saj, ajo nxjerr nga pragu i derës një thes me lesh dhije, që e kishte fshehur dhe ku kishte futur edhe para të vjetra, thëngjij, flokë, penj të zinj prej leshi dhije të bërë nyje-nyje, gjilpëra dhe eshtra kopilash, të gjitha këto mjete ndihmëse, që në popull njihen si të domosdoshme për realizimin e magjive.
Këtë aspekt shtesë të veprimtarisë së shtrigave e ndeshim vetëm te përrallat. Pas këtij veprimi plaka hap me kazëm te vatra e shtëpisë një gropë, prej së cilës nxjerr një qyp balte, që ka brenda gjithfarë lloje barërash. Këtu fillon veprimtaria e plakës-shtrigë, njësoj si në planin etnologjik. Plaka lyhet me barërat që nxjerr nga qypi, dhe pastaj merr forma të ndryshme jonjerëzore, si p.sh. flutur, xhixhë etj.

Prapa këtyre lidhjeve mund të shohim ndikimin e drejtpërdrejtë të besimit të lashtë etnologjik, që vjen në përrallat e përmendura si një shtesë jo aq funksionale, por e realizuar me mjeshtëri nga bartësit, të cilët e kishin të ngulitur besimin te shtrigat.

Në këto përralla del se “veprimtarinë” e tyre shtrigat e kryejnë duke filluar nga mesnata, gjithnjë kur është errësirë. Ato futen në shtëpinë e “viktimës” nëpërmjet çdo lloj hapësire të mundshme, si p.sh. nga vrima e çelësit. Funksioni kryesor i shtrigave edhe në këto përralla është të kryejë punë të liga, ndër të tjera, t’u hajë zemrën fëmijëve, por edhe të rriturve. Në përrallë tregohet se si shtriga e kryen opercionin e saj nëpërmjet një gjilpëre që nxjerr flakë të verdhë. E shpon me viktimën mu në zemër dhe i shkakton asaj një gjendje të pragvdekjes.

Përveç sa u tha, shtriga kryen në të njëjtën kohë edhe ndonjë veprim tjetër të natyrës magjike. Me penj të zinj lidh ndonjë objekt tjetër njerëzor të sulmit të saj, ia mbyll gojën me kongjij dhe e merr me vete për ta dërguar atje ku i është kërkuar. Në përrallën “E Bukura e Dheut dhe djali” del shumë i qartë funksioni i plakës–shtrigë. Ora u thotë dy vëllezërve që kishin dalë për të kërkuar të vëllanë e humbur prej tre vitesh:

“-Ju vllaun e keni tuj dhan’ shpirt, se e ka therrë n’zemër ajo plaka qi e keni takue te gurra”. Për më tepër, Ora ua mundëson dhe shpëtimin e vëllait: “Ju batë mirë qi m’thirrët mue, se unë e kam barin qi e shnoshi. Qe, merreni kët gjak dragoni, e fërkoni për ni guri me uj’ e jepnja me e pi!”. Lidhjet e shtrigës në të gjitha këto raste janë vetëm me figurat negative, në dëm të figurave pozitive.

Në përralla del se shtriga është në gjendje të kryejë edhe ndonjë magji tjetër. Ajo mund të verë në gjumë kë të dojë duke fërkuar eshtra kopilash, (gjithnjë personazhe të planit pozitiv). Në ndonjë përrallë tregohet se si ajo “merr e fërkon do eshtna kopilash për krah të djathtë të djalit dhe e ven n’gjum’ të randë”.

Pavarësisht nga prani të tilla të rralla të shtrigës në një plan të njëjtë me atë etnologjik, në shumicën e përrallave shqiptare këtë figurë e gjejmë të pranishme si figurë artistike.

Është rasti të themi se në shumicën e përrallave, ku është e pranishme, kur kryen veprimet e saj shtriga paraqitet në trajta njerëzore, ndryshe nga ç’e gjejmë në mite, rite e besime popullore. Ajo, gjithnjë në funksion artistik, luan në trajta njerëzore funksionet e shtrigës -figurë. Zakonisht është një plakë që nuk njihet dhe as dyshohet që është shtrigë. Shtriga paraqitet përgjithësisht e vetmuar, por ka edhe përralla, në të cilat jepet me një numër të ndryshëm fëmijësh, kryesisht shtatë. Edhe në ndonjë përrallë të veçantë, ku shtriga njihet si e tillë në personin e një plake, ajo kryen funksione të tjera.

Ashtu si në besimin popullor, edhe në përralla theksohet se shtriga nuk mund të kalojë vetë asnjë lloj pengese ujore, prandaj i vjen në ndihmë Teneci, që në përralla paraqitet si një burrec i kërleshtë, që të ngjall çudi. Por, gjithsesi, do të thoshim se dhe elemente si ky që përmendëm, janë ndikime të drejtpërdrejta të besimit popullor për shtrigën. Në fakt, mendojmë se ato janë përfshirje të rastësishme në përrallë, varësisht nga psikologjia dhe formimi i bartësit.
Nëpërmjet këtyre përrallave mësojmë se një nga rrugët për ta shfuqizuar shtrigën nga aftësia për të kryer funksionet e saj, pra, për ta denatyruar në thelbin e funksionit të saj, është tradhtia e Tenecit. Kur ky është i pabesë, e zhvesh shtrigën dhe e le vetëm në këmishë. Këmbët ia fut në një shishe. Së fundi, i matet me kokërr rrufeje, duke e pyetur: “A don me hangër prap zemra njerzish apo shka don me hangër?” E zënë ngusht, shtriga betohet se s’do të hajë më zemra, por veç bukë e djathë. Teneci menjëherë ia mbush gojën me bukë e me djathë.

Këtë pyetje dhe veprimet e përshkruara më lart Teneci i përsërit tri herë. Pas kësaj shtriga nuk mund të bëjë më keq. Ajo shfuqizohet përfundimisht kthehet në një njeri krejt të zakonshëm. Njëherësh, me fitoren e së mirës ndaj së keqes, ndodh çmitologjizimi i saj.

Përfshirja në përralla e një mendësie të tillë, që vjen drejtpërsëdrejti nga besimi më i përgjithshëm popullor, flet për shfrytëzimin edhe bruto të lëndës etnologjike në folklor.

Në rastet që sapo përmendëm, kemi simbolikën e shpëtimit nga e keqja në përgjithësi. Por në përralla shprehet besimi se ka dhe mundësi të tjera për t’u çliruar apo për të shpëtuar nga efekti negativ i veprimit të shtrigës. Përralla tregon se, kur viktima është “therur” nga shtriga, shpëtimi realizohet nëpërmjet gjakut të dragoit. Sipas përrallës, merret një sasi gjaku dragoi dhe futet në një gotë druri me ujë. Gjaku i gotës fërkohet mirë e mirë derisa uji të marrë ngjyrën e gjakut të njeriut. Përzierja i jepet viktimës ta pijë.

Në kuptimin etnologjik besohet realisht në ekzistencën e shtrigës, ndaj dhe merren një sërë masash mbrojtëse. Kurse në përrallat fantastike ndaj shtrigës vepron me guxim dhe del fitimtar heroi pozitiv. Rastet si ky që përmendëm më lart lidhur me mënyrat mbrojtëse nga efektet e veprimit të shtrigës, besojmë se janë më tepër një ndikim i drejtpërdrejtë nga rrafshi etnografik.

Në përralla shtriga ka dhe aftësinë për të ngurosur njerëz dhe kafshë. Njëkohësisht, ajo zotëron edhe mjetin e ringjalljes. Nëpërmjet ujit të bardhë ajo realizon ngrirjen e atyre që përpiqen të veprojnë në kundërshtim me detyrat e saj, kurse me ujin e kuq i ngjall.

Shtriga e përrallave, me funksionet e një personazhi, hyn në lidhje të ndryshme me personazhe të tjera. Në dallim nga besimi popullor, në përralla shtriga hyn në lidhje a marrëveshje me njerëz të ndryshëm, gjithnjë të planit negativ, si dhe ka raporte të caktuara me njerëz të planit pozitiv, duke kryer me të dyja palët marrëdhënie shkëmbimi. Për të plotësuar dëshirën e një mbreti, p.sh., shtriga, e pajisur me disa cilësi, veti që i japin mundësinë të kryejë edhe veprime jo të zakonshme për njerëzit, kryen veprime negative kundrejt një oferte shpërblyese. Pra, në përralla shtriga hyn dhe në marrëdhënie tipike për shoqërinë njerëzore, zbret në rrafshin tokësor.

Figura e shtrigës në përrallat fantastike ka përfituar një rritje të ngarkesës sociale. Në përrallat fantastike ku është e pranishme shtriga, nuk ka shpjegime etiologjike. Vëmendja përqëndrohet në aspektet shoqërore të jetës së njeriut, në pasqyrimin e tyre në rrafsh kryesisht estetik.

Pavarësisht nga sa u tha, akteve dhe veprimeve negative të shtrigës u kundërvihen si vetë njerëzit, edhe ata më të zakonshmit, ashtu dhe figura të tjera të planit mitologjik. Midis tyre mund të përmendim Orën, e cila zotëron mjetin kundërveprues ndaj dëmit të shkaktuar nga shtriga. Në një nga përrallat gjejmë këtë pasazh: “Ora u tha: -Ju vllaun e keni tuj dhanë shpirt, se e ka therrë n’zemër ajo plaka qi e keni takue te gurra. Ju batë mirë qi m’thirrët mue, se unë e kam barin qi e shnoshi. Qe, merreni kët gjak dragoni, e fërkoni për ni guri me uj e jepnja me e pi”.

Shtriga në përrallën shqiptare luan edhe rolin e nxitësit apo të ndërlidhësit në zhvillimin e subjektit. Nëpërmjet shtrigës dhe veprimeve të saja përralla merr përmasa dhe fiton situata.

Nga gjithë sa thamë deri tani rreth shtrigës dhe nga shembujt konkretë, që sollëm përmbledhtazi sa për ilustrim, mund të arrijmë në përfundimin se shtriga paraqitet si një nga figurat interesante të përrallës fantastike shqiptare. Funksionet e saj i përkasin botës mitologjike të shndërruar në lëndë estetike. Shtriga jeton dhe vepron në raporte të caktuara si me qenie mitike, ashtu dhe me qenie tokësore.

Shtriga del si një figurë shumë e lashtë, gjë që dëshmohet në mënyra të ndryshme. Përmendim në fillim aftësinë e saj metamorfizuese. Zotërimi i ujit të vdekshëm e të pavdekshëm, një element shumë i lashtë, e përforcon mendimin e shprehur më lart. Shndërrimi i njerëzve në gurë, me anë të mjeteve çudibërëse mitike dëshmon për natyrën demoniake të shtrigës. Aftësia e saj për t’u shndërruar në insekte të ndryshme, si: flutur, xhixhë etj. tregon se shtriga, ndër të tjera, ka dhe cilësi hyjnore. Kjo mund të merret edhe si mbeturinë e besimeve të lashta totemike. Vendet ku rri ajo për të kryer funksionet e saj, si: male të largëta dhe vende të izoluara, përgjithësisht larg njerëzve, dëshmojnë, gjithashtu, për cilësi hyjnore të saj.

Mund të themi se shtriga në folklorin shqiptar përgjithësisht nuk jepet në ato plane, që na i sjell tepër të qarta vëzhgimi etnologjik. Nuk flitet pothuajse asgjë për pamjen e saj fizike, për procesin përgatitor të shndërrimit njeri i zakonshëm-qenie e jashtëzakonshme dhe aq më pak për masa mbrojtëse ndaj saj. Në këtë mënyrë, mund të themi se linjat e trajtimit të cilësive dhe të mënyrës së funksionimit të shtrigës në planin etnologjik ndryshojnë, në të shumtën e rasteve plotësisht nga ato të planit folkorik. Një gjë e tillë shtron kërkesën e domosdoshme për ta parë shtrigën në folklor krejtësisht mbi një bazë mëvehtësie, për t’u zhveshur imponimi që sjell lënda etnologjike, duke qenë realisht zanafilla e ekzistencës së vetë shtrigës nga një bazë etnologjike.

Gjithsesi, pohimi i mësipërm nuk duhet marrë absolutisht i mirëqenë, ngaqë burimi i shtrigës në folklorin shqiptar mund të jetë edhe me një zanafillë të përcjellë në proceset marrëse-dhënëse me folklorin e popujve të tjerë, veçanërisht në fushën e përrallave. Kështu p.sh., emri mund të jetë me burim të huazuar dhe atij mund t’i jenë veshur cilësi të tjera. Nga ana tjetër, nuk mund të shpërfillen edhe kontaminimet e figurës së shtrigës me funksione të figurave të tjera të afërta apo të largëta me shtrigën, dukuri kjo shumë e njohur në folklor. Kur ka kontaminime të motiveve të përrallave, është e kuptueshme dhe e pranueshme që të ketë kontaminime më të shumta e të natyrave të ndryshme në plane të tjera. Po kështu, mundet që kjo figurë e folklorit shqiptar të jetë përfshirë në të edhe thjesht si term i huazuar, për më tepër kur si një huazim nga Orienti konsiderohen duke filluar që nga Hahni, dhe shumë motive të përrallave shqiptare. Por ne u ndalëm te figura e shtrigës në përrallat shqiptare ashtu siç e gjejmë nga regjistrimet e bëra në kohë të ndryshme dhe në mjedise nga më të ndryshmet.

Si përfundim të shqyrtimeve tona për figurën e shtrigës, do të theksonim edhe një herë se ajo në përrallat fantastike shqiptare vjen apo paraqitet si një personazh ndihmës, si personazh i dorës së dytë, si ndërlidhës i skenave të ndryshme. Ajo jeton në raporte të caktuara si me qenie mitike, ashtu dhe me qenie tokësore. Prania e saj në përralla i bën këto të marrin përmasa dhe të fitojnë situata më interesante, e fut subjektin në rrjedha e hapësira më të gjera dhe, njëkohësisht, e intrigon më shumë mjedisin e interesuar për t’i përcjellë e për t’i përjetuar.

Shtriga paraqitet si një nga figurat interesante të përrallave fantastike shqiptare, funksionet e së cilës i përkasin botës mitologjike të shndërruar në lëndë estetike. Shtriga del si një figurë shumë e lashtë, çka dëshmohet në mënyra të ndryshme. Përmendim në fillim aftësinë e saj metamorfizuese. Zotërimi i ujit të vdekshëm e të pavdekshëm, një element shumë i lashtë, e përforcon mendimin e shprehur më lart. Shndërrimi i frymorëve në gurë me anë të mjeteve mitike dëshmon për natyrën demoniake të shtrigës. Aftësia e saj edhe për t’u shndërruar në insekte të ndryshme tregon se shtriga, ndër të tjera, ka dhe cilësi hyjnore. Kjo mund të merret edhe si mbetje nga besimet e lashta totemike. Vendet ku rri për kryerjen e funksioneve të saj, si male të larta e vende të izoluara, përgjithësisht larg njerëzve, dëshmojnë gjithashtu për cilësi hyjnore të shtrigës.

Pas këtij trajtimi të figurës së shtrigës në folklorin shqiptar mund t’u jepet një përgjigje më e përmbledhur pyetjeve të parashtruara në fillim të këtij punimi. Mund të themi se figura e shtrigës në folklorin shqiptar është marrë përgjithësisht nga lënda përkatëse e natyrës etnologjike. Më së shumti nuk janë ruajtur karakteristikat dhe cilësitë e origjinës së kësaj figure. Kjo do të thotë se ajo ka pësuar shndërrime, duke kaluar përgjithësisht nga lëndë e mirëfilltë mitologjike në lëndë të natyrës artistike. Më konkretisht: shtriga nga figurë e miteve, riteve dhe besimeve popullore ka kaluar në figurë artistike. Që këtej kuptohet se dhe funksionet e shtrigës, pas një kalimi të tillë, janë shndërruar. Në përralla ato janë thjesht figura të dorës së dytë, që shërbejnë për ndërlidhjen e aksioneve që shtjellohen.

Siç e kemi shënuar që në fillim të këtij punimi, problematika rreth shtrigës, vështruar në një shumësi aspektesh përbërëse, është shumë e gjerë dhe komplekse. Mbetet të trajtohen edhe shumë dukuri, shprehje a shfaqje dhe paraqitje si të një plani të ngushtë lokal, kombëtar, ashtu dhe në raportet me dukuritë analoge në popuj të tjerë, veçanërisht të atyre fqinjë.
Po kështu, do të ishin me interes edhe vëzhgime më të thelluara të kontaminimeve, bazuar edhe në analiza statistikore, përcaktime dhe zbërthime të vlerave artistike dhe estetike në krijimtarinë folklorike. Mjafton të kujtojmë këtu se është pohuar me të drejtë kuptimi grotesk, që sjellin figurat e ndryshme groteske në përrallat fantastike dhe rrëfimet humoristike, midis të cilave dhe shtrigat e shtriganët. Por për këtë është e nevojshme të realizohen studime më të thelluara e më konkrete, duke mos u ndalur vetëm te kjo figurë e miteve, riteve, besimeve dhe e folklorit, çka do të bënte të mundur edhe ndriçimin kompleks të funksioneve marrëse-dhënëse, natyrën përshtatëse dhe origjinale, bashkëjetesën në hapësira jo vetëm të Europës Juglindore, por dhe më gjerë.