Gjalpi apo tlyeni

Gjalpi, me këtë emër njihet në jug të vendit, në veri e quajnë tlyen, është një prodhim i qumështit, i përbërë në shumicë dërmuese nga yndryna të pangopura. Gjalpi përfitohet nga “rrahja” e qumështit ose në disa raste përfitohet edhe nga "rrahja" e kosit.



Gjalpi ka qenë ushqimi përditshëm i besëlashtëve të vërtetë si p.sh. ilirëve dhe thrakasve, ndaj edhe grekët e lashtë e konsideronin gjalpin si ushqim të "barbarëve", emër me të cilin ata i quanin popujt jo-grekë të gadishullit ilirik. Të njëjtin mendim kishin romakët për gjalpin kur e quanin "ushqim i galëve", duke qenë se edhe galët gjegjësisht keltët, përdornin gjalpin me shumicë ngjashëm sikurse iliro-thrakasit.

Mënyra e lashtë e prodhimit të gjalpit:

- Qumështi zihet, pastaj zinet kos. Pasi ftohet futet në tpin, që është një enë e madhe druni enkas për të rrahur kosin a qumështin për të nxjerrë gjalpin. Aty rrahet për gjysmë ore, gjersa të ndahet gjalpi nga kosi. Zakonisht një e teta e peshës së kosit del gjalp, p.sh. nga 4 kile kos dalin gjysmë kile gjalp. Kosi a qumështi në tpin rrahet me një vegël druni që mund ta quajmë rrahës ose tundës, i cili ngritet vazhdimisht lart e poshtë.



Rrahja e bylmetit e parë nga ana e sipërme, nga gryka e tpinit:



Gjalpi ka vlera ushqyese të caktuara: vitaminë A më tepër, diçka më pak vitaminë D, dhe rreth 80% yndyrna të pangopura. Ky lloj yndyrnash është shumë i mirë për kapsllëk, hemorroide, bronkit, bullunga, tumor i shkaktuar nga çekuilibrimi i vnerit të zi me këlbazën, etj. Mjafton që vaji industrial bimor që përdoret në përditshmëri, të hidhet tutje dhe në vend të tij të përdoret gjalpi.

Gjalpin mund ta falsifikojnë duke e përzier me margarinë ose me gjalp vegjetal industrial që s'ka të bëjë me gjalpin e vërtetë por është rrjedhojë e proceseve kimike hidrogjenizuese.

Si të marrim masa të mos biem pré e falsifikimit:
- Të sigurojmë shitës të rregullt në treg ose nga fshatrat, të cilët janë të përgjegjshëm dhe mund t'u besojmë
- Të provojmë gjalpin me anë të shkrirjes, nëse hedhim gjalpin në enë të nxehtë mbi zjarr, shkrihet menjëherë, ndërsa margarina kërkon kohë.
- Hedhim një copë gjalpë në shuplakë të dorës. Gjalpi shkrihet shumë shpejt në dorën e njeriut, ndërsa margarina edhe po të rrijë ashtu gjithë ditën sërish e ngurtë mbetet.
- Gjalpi ka ngjyrë të verdhë të çelur, ndërsa margarina është thuajse e bardhë.
- Gjalpi ka aromën karakteristike të bylmeteve, ndërsa margarinës i mungon kjo aromë

Gjalpi në radhë të parë mund të përdoret për fërgim dhe pjekje, në çdo rast ku përdorni vajin, atë mund ta zëvendësoni me gjalp, qoftë për pjekje në furrë, apo për fërgim mbi zjarr, p.sh. vezët, specat, mishin etj.

Gjalpi mund të përdoret edhe për gatime me miell, ose për ëmbëlsira. Së treti mund të përdoret për prodhimin e trahanasë.

Së katërti gjalpi është përbërës i pazëvendësueshëm i flisë, që është specialiteti kryesor besëlashtë.

Gjalpi mund t'u hidhet edhe gjallrave si fasule, mish me lakra, mish me qepë etj.

Si prodhim dytësor i gjalpit është dhalla. Kjo përfitohet nga kosi i mbetur pas ndarjes së gjalpit, pra pasi mblidhet gjalpi ne gryken e tpinit, lengu qe mbetet eshte dhalla!

Një pije me shumë pak yndyrë, e pasur në vitamina, kalcium dhe mikroorganizma të dobishëm ju ndihmon në:
-shëndetin e stomakut dhe tretjen
-forcimin e imunitetit
-uljen e kolesterolit
-mirëmbajtjen e kockave
-kontrollin e kalorive

Gjalpi i Freskët – Si ta Përgatisni në Shtëpi

Gjalpi i bërë në shtëpi është pa asnjë dyshim alternativa më e mirë dhe më e shijshme se çdo lloj gjalpi tjetër.

Një masë e butë, thuajse e mëndafshtë, bardhoshe e shkrifët dhe e shijshme të bën të harrosh çdo ushqim tjetër.

Nëse nuk e keni provuar atëherë koha është tani.

Më poshtë do të mësoni nga AgroWeb.org dy mënyrat se si mund ta prodhoni gjalpin në shtëpi.

Mënyra e parë

Mënyra e parë ka të bëjë me një punë të mirëfilltë krahu e cila rezulton në një masë gjalpi që s’ka të përshkruar.

Përgatitja e gjalpit kërkon një punë të mirëfilltë përgatitore.

Ajo ka të bëjë me mbledhjen e ajkës së qumështit sa herë që e zieni atë për ta bërë kos.

Në harkun kohor të një muaji ju dalëngadalë mund të mblidhi rreth 500 gramë ajkë të cilën duhet ta ruani në zonën e ngrirjes.

Një ditë përpara përpunimit të ajkës, nxirreni enën e qelqit ku e keni ruajtur atë dhe lëreni të shkrihet në mënyrë natyrale.

Pasi të jetë shkrirë hidheni në një kavanoz qelqi dy litërsh, shtoni një litër ujë të ngrohtë.

Tani fillon puna më e vështirë: kavanozi duhet tundur rregullisht për rreth një orë.

Kavanozi duhet tundur në mënyrë të rregullt dhe ngadalë.

Ajo që ndodh në këtë rast është shpërthimi, përplasja dhe bashkimi i molekulave të yndyrës

Kështu krijohet një shtresë gjalpi që ndahet nga qumështi.

Me kalimin e minutave do të vini re se zhurma e valëzimeve të ujit dhe ajkës do të ndryshojë.

Gurgullima do të sinjalizojë formimin e topthave të vegjël të gjalpit që më vonë do të bashkohen në një grumbull të madh.

Pasi gjalpi të jetë formuar, ruajeni në një enë qelëi të mbushur me ujë të pastër.

Sipas preferencës mund t’i shtoni kripë ose jo.

Mënyra e dytë

Mënyra e dytë ka të bëjë më shumë me përdorimin e pajisjeve të ndryshme siç është mikseri.

Hidhni një ose dy filxhanë me ajkë qumështi në mikser dhe përpunojeni në një shpejtësi mesatare dhe të qëndrueshme.

Me dy filxhanë ajkë do të nxirrni 100 gramë gjalpë.

Masa do të trashet dhe do të çlirojë copat e gjalpit që gjithësesi vazhdojnë të mbeten të integruara në ajkë.

Në rrotullimin e fundit gjalpi dhe qumështi do të ndahen plotësisht.

I gjithë ky proces zgjat 5 minuta.

Qumështin e mbetur ruajeni për përdorim të mëvonshëm.

Gjalpin shpërlajeni me ujë të bollshëm dhe vendoseni në një enë të mbushur me ujë shumë të ftohtë.

Masën e gjalpit përpunojeni me duar që të nxirrni prej tij të gjithë qumështin e mbetur.

Këtë mund t’ju duhet ta bëni 6-7 herë deri sa ajo që mbetet të jetë tërësisht gjalpë.

Sipas dëshirës mund të shtoni kripë, hudhër të grirë hollë ose majdanoz.

Gjalpi i bërë në shtëpi nuk zgjat shumë sepse nuk ka substance shtesë.

Nëse e ruani në temperaturë ambienti pa ujë do të prishet shpejt.

Nëse e ruani në frigorifer do të zgjasë më gjatë.

Gjalpi i freskët shkon shumë në mëngjes me një fetë bukë të thekur e një gotë çaj mali


Burimi: /AgroWeb.org