Roli i shëndetësisë në shtim të popullësisë

Rritja demografike

ARBËR BILBILI
Fletushka "Vargmal", nr. 02, e enjte, 24 qershor 2010

"Thesari më i çmuar i një shteti nuk përbëhet prej pasurisë së tokës e të nëntokës së tij dhe prej mundësive të zhvillimit ekonomik, por prej njerëzve që ai shtet mban në gji, prej shpirtit që u jep gjallëri këtyre njerëzve, prej gjakut që qarkullon nëpër venat e tyre." - Jakov Milaj, "Raca Shqiptare"

Historia mëson se çështjet demografike janë themeltare në fatet e popujve. Kujtojmë që njerëzit tanë u gjendën numerikisht të papërgatitur për të përballuar dyndjet barbare, gjë që solli dhe rrudhjen e territoreve tona. Rritja demografike si faktor është i domosdoshëm për të ushtruar mandej vullnetin në shkallë organizmi kombëtar.


Rritja demografike duhet shoqëruar dhe me një kujdes të madh në anët shëndetësore, sidomos në problemet që lidhen me sëmundjet gjenetikisht të trashëgueshme.

Sëmundjet gjenetikisht të trashëgueshme janë sëmundje të pashërueshme të cilat përcillen nga brezi në brez, pra rrezikshmëria e tyre nuk i përket vetëm së tashmes, por mbi të gjitha së ardhmes.

Me rritjen e bartësve të shëndoshë, pra individë të cilët janë të shëndetshëm për sëmundjen në fjalë por, me fjalë të thjeshta, në ADN-në e tyre kanë një gjen me defekt dhe tjetrin të shëndoshë, rritet dhe mundësia e lindjes së fëmijëve të sëmurë. Mundësia që fëmija i prindërve bartës të lindë i sëmurë është 25%. Pjesa më e madhe e sëmundjeve gjenetike janë vdekjeprurëse ose shkaktojnë çrregullime të tilla në organizëm, të cilat e bëjnë fizikisht të pamundur jetesën normale.

Sëmundjet gjenetike më të përhapura në Shqipërinë Perëndimore janë:

Fibroza cistike - Godet rreth 4% të popullsisë, pra 1 në 625 martesa kryhen midis individëve bartës të kësaj sëmundjeje dhe pritet që çdo vit të lindin rreth 25 fëmijë të sëmurë.

Talasemia - Është sëmundja gjenetike më e përhapur. Rreth 5% e popullatës është bartëse e një gjeni me defekt të talasemisë, ndërkohë që përllogaritet se në zona të caktuara gjeografike, ku malaria ka qenë endemike, ky numër shkon nga 10% deri në 20%.

Në Shqipërinë Perëndimore 80% e talasemikëve janë nën moshën 20 vjeç. Llogaritet që çdo 1 në 1600 të porsalindur pritet të jetë i sëmurë.

Sindromi Daun - Është një sëmundje ku përveç faktorit gjenetik ndikon dhe mosha e nënës shtatzënë (në masë më të vogël edhe mosha e babait të fëmijës). Te nënat mbi 40 vjeç shpeshtësia e hasjes së kësaj sëmundje shkon deri në 1 në 50 fëmijë të sëmurë.

Sëmundje të tjera gjenetike si shurdhëria, aftësitë e kufizuara dhe sëmundjet e shëndetit mendor nuk kanë statistika të sakta dhe kanë një denoncueshmëri të ulët, por kjo nuk do të thotë që plagët sociale dhe ekonomike që shkaktojnë janë më të vogla se ato të sëmundjeve të tjera gjenetike.

ROLI I SHTETIT

Deri tani shteti ka mbajtur një qëndrim të vakët dhe herë-herë absurd kundrejt sëmundjeve gjenetikisht të transmetueshme. Janë bëra disa hapa përpara në trajtimin e këtyre sëmundjeve, veçanërisht të talasemisë, por për sa i përket promovimit dhe parandalimit ka shumë për të bërë.

Promovimi, pra ndërgjegjësimi i popullatës për të kryer analizat paramartesore, që do të identifikonin prindërit bartës, është shpeshherë vetëm rajonal, gjë që ul së tepërmi efikasitetin e këtyre fushatave.

Duke parë lëvizjet e mëdha demografike të pas viteve ’90, banorët e territoreve gjeografike më të rrezikuara janë shpërngulur prej andej, gjë që kërkon tashmë që fushatat të jenë në rang republike dhe kombi.

Nga ana tjetër këshillimi i nënave për analizat para, gjatë dhe pas shtatzënisë shpeshherë është subjektiv, varet nga qëndrimi i mjekut të familjes dhe mjekut specialist, nga largësia nga qendrat laboratorike si dhe nga mjetet e kufizuara financiare.

Absurditeti i gjendjes preket kur flitet për analizat paramartesore. Shoqata e Talasemisë dhe mjaft ekspertë gjenetistë në më shumë se një rast kanë kërkuar ndryshimin e Kodit të Familjes për të bërë të detyrueshme analizat për verifikimin nëse partnerët janë bartës, por Ministria e Shëndetësisë e ka cilësuar si "të padrejtë" këtë kërkesë!

Duhet theksuar këtu se analizat paramartesore janë kyçi për të kufizuar numrin e fëmijëve që lindin të sëmurë, janë kyçi për një brez më të shëndetshëm.

Është e udhës të nisë sa më parë ngritja e Qendrave për Këshillimin Gjenetik, me një shtrirje gjeografike sa më të gjerë, pra në nivel rrethi. Mjekët gjenetistë të këtyre Qendrave duke shqyrtuar një sërë faktorësh, si

prejardhjen gjeografike të partnerëve, pemën gjenealogjike, historikun e sëmundjeve në familje, të këshillojnë çiftin për analizat që duhet të kryejnë. Me anë të shqyrtimit të pemës gjenealogjike parandalohen dhe bashkëgjakësitë, martesat brenda fisit, të cilat janë edhe ato shkaktare të defekteve gjenetike.

Në qendrat e diagnostikimit partnerët duhet të kryejnë të gjitha analizat e nevojshme me shpenzimet e shtetit. Gjithashtu mund të parashikohen masa shtrënguese për kryerjen e këtyre analizave, si për shembull moslejimi i celebrimit të martesës në mungesë të një raporti përfundimtar të Qendrës për Këshillimin Gjenetik.


Nga pikëpamja financiare këto masa janë krejtësisht të përballueshme për shtetin, për shembull: kostoja e trajtimit të një të sëmuri talasemik është 15-20 mijë euro në vit, kostoja e përgjithshme rritet çdo vit me rreth 1,2 milionë euro, për trajtimin e fëmijëve të rinj që lindin talasemikë.

Me një fond prej jo më shumë se 500 mijë euro në vit, mund të ofrohen falas nga shteti të gjitha analizat e nevojshme për të gjitha gratë shtatzëna për një vit (rreth 50'000 lindje në vit), ku përfshihet elektroforeza e hemoglobinës për të gjitha gratë (dhe për bashkëshortët etyre kur rezultojnë bartës) si dhe diagnoza para lindjes nëpërmjet ADN-së për të gjitha çiftet.

Qartazi kostoja e trajtimit të këtyre pacienteve është më lartë se kostoja e parandalimit të këtyre sëmundjeve.

Ndërhyrjet legjislative duhet të jenë si mjekimi, i cili duhet dhënë aty dhe atëherë kur barnat mund të kenë efekt mbi trupin e pacientit.

Studimet e fundit demografike të kryera në Shqipërinë Perëndimore tregojnë një popullatë aktive, të aftë të reagojë menjëherë me përmirësimet e higjienës, pra dhe koha është e përshtatshme për veprim.

Burime:

- Qendra e Kërkimeve Gjenetike

- Shoqata e Talasemisë

- Min. Shëndetësisë (Strategjia kombëtare për menaxhimin e sëmundjeve të lindura të gjakut, 2009–2010).