Prejardhja e retoromanëve

Në grupin e gjuhëve reto-romane futen gjuhët ladin romanq dhe friuli, të cilat fliten në Italinë veriore dhe Zvicër.

Disa fjalë më karakteristike të gjuhës romanq:

Babai --- bab, bap
Gjyshi --- tat, non, bapsegner (kjo e fundit fjalë latine por për nga forma ngjan me "babëzot")
Gjyshja --- tata, nona
Mbesa --- biadia,
Një -- enj, enja
Dele -- bes-ch, besch
Dhia --- zila, kora, ghiza
Korrik --- fanadur, ("fanar" me korrë bari, krahaso me korrikun tek ne)
Pula -- pula, gaglina, giallina
Këmba --- koma, komba, kama,
e kuqe --- koqen koqna
Qielli --- qiel, qél
Fjalë --- pled, plaid
Gur --- krap
Drejtësia, e drejta --- drek, dret
Ec --- kaminar, kaminar (nga fjala kama)
Ninulla -- ninis nanis

Cito :

Little is known of the origin or history of the Raetians, who are described as one of the most powerful and warlike of.the Alpine tribes. It is distinctly stated by Livy (v. 33) that they were of Etruscan origin (a view favoured by Niebuhr and Mommsen). A tradition reported by Justin (xx. s) and Pliny (Nat. Hist. iii. 24, 133) affirmed that they were a portion of that people who had settled in the plains of the Po and were driven into the mountains by the invading Gauls, when they assumed the name of Raetians from their leader Raetus.

Retët përshkruheshin si fisi më luftarak dhe më i fortë nga ata që banonin në alpe. Livi shkruan se ishin me origjinë Etruske, ndërsa Justini dhe Plini dëshmojnë se këta ishin një nga ato fise që u vendosën në fushën e lumit Po, dhe pastaj ishin detyruar të zhvendoseshin në Alpe për shkak të invadimit gal, ku kishin marrë emrin Retë nga emri i prijësit të tyre Reti.

Cito :

A consciousness of their language plays an important role in the identity of the Ladins. The Ladin language finds its roots in popular-Latin influenced by pre-Roman-Rhaetian elements.

Vetëdija e gjuhës së përbashkët luan rol të rëndësishëm në identitetin e ladinëve. Gjuha Ladine i ka rrënjët e saj në latinishten fshatare të influencuar nga elemente Retike para-romake.

Cito :

In other words, the Etruscan and Rhaetian languages may have been brought to Italy by "refugees from Troy" before 1000 BCE. Thus, according to this view, Etruscans and Rhaetians originally spoke the same language, but it diverged over the following centuries.

Mendohet se gjuha etruske dhe retike i kanë rrënjët në të folurën trojane. Duke u bazuar në këtë, etruskët dhe retikët kanë folur të njëjtën gjuhë por që evoluan në drejtime të ndryshme gjatë shekujve.

Cito :

Switzerland = 40% Keltic Nordic and 30% Noric (most common in the north, west and center), 15% Dinaric and 15% Alpine (most common in the south and east)

Në Zvicër raca dinarike dhe alpine së bashku përbëjnë 30% të popullësisë apo rreth 2 milionë njerëz. Këto dy raca kryesisht janë të përhapura në jug dhe lindje ku jetojnë Retoromanët dhe Italianët. Raca alpine është tregues i prejardhjes keltike ndërsa raca dinarike tregues i prejardhjes etruske (ilirike). Italianët e Zvicrës sipas të gjitha gjasave janë dhe këta, retoromanë të italianizuar, gjatë shekujve.